یک مقاله کاری تحقیقاتی بانک جهانی نشان میدهد که نرخ واقعی شهرنشینی در پاکستان بر اساس تصاویر ماهوارهای و متدولوژی درجه شهرنشینی (DoU)، نزدیک به ۸۸ درصد است. این رقم تضاد شدیدی با آمار رسمی دولت که تنها ۳۹ درصد از جمعیت را شهری اعلام میکند، دارد.
دلیل اختلاف بزرگ در آمار
مبنای اشتباه: این اختلاف بزرگ ناشی از اتکای پاکستان به تقسیمات کشوری رسمی است که در تعریف مناطق شهری، تراکم واقعی جمعیت یا الگوهای سکونت را در نظر نمیگیرد.
نادیده گرفتن مناطق ثانویه: تعریف اداری تنها بزرگترین شهرها را ثبت میکند و مناطق پیرامون شهری (Peri-urban) و شهرهای ثانویه را که محرک اصلی گسترش شهرنشینی اخیر هستند، نادیده میگیرد.
تراکم واقعی: بر اساس طبقهبندی DoU:
۴۶٪ از جمعیت در شهرهای با تراکم بالا زندگی میکنند.
۴۲٪ در مراکز شهری با تراکم متوسط زندگی میکنند.
این بدان معناست که جمعیت شهری پاکستان تقریباً دو برابر آمار رسمی گزارش شده است.
پیامدهای اقتصادی و برنامهریزی
این اختلاف بین طبقهبندی عملکردی و اداری، پیامدهای مالی و برنامهریزی مهمی دارد:
کاهش درآمد مالیاتی: مناطق شهری که به اشتباه روستایی طبقهبندی شدهاند، منجر به کاهش درآمدهای مالیات بر دارایی میشوند.
اختلال در خدمات: طبقهبندی نادرست، برنامهریزی و ارائه خدمات عمومی ضروری (مانند آب، فاضلاب و جاده) را مختل میکند.
سیاستگذاری نادرست: این امر شاخصهای اجتماعی-اقتصادی را تحریف کرده و طراحی سیاستهای عمومی مؤثر و مبتنی بر شواهد را دشوار میسازد.
تاریخچه طبقهبندی
آخرین طبقهبندی واقعی (۱۹۷۲): آخرین باری که طبقهبندی رسمی مناطق شهری پاکستان با واقعیتهای میدانی مطابقت داشت، سال ۱۹۷۲ بود. در آن زمان، از شاخصهای عینی مانند تعداد جمعیت و زیرساختها استفاده میشد.
انحراف از معیار: پس از سال ۱۹۷۲، مسئولیت تعریف مناطق شهری به کمیتههای ایالتی و شهرداری منتقل شد. این کمیتهها هیچ تعهد رسمی برای در نظر گرفتن تراکم جمعیت یا بازنگری دورهای مرزها ندارند.
مقایسه ایالتی
بیشترین اختلاف: ایالت خیبر پختونخوا بیشترین اختلاف را دارد؛ DoU میزان شهرنشینی را تقریباً سه برابر آمار رسمی (۱۵٪) تخمین میزند.
اسلامآباد: آمار رسمی شهرنشینی اسلامآباد را ۴۷٪ نشان میدهد، در حالی که DoU این رقم را ۹۰٪ برآورد میکند.
این گزارش نشان میدهد که چشمانداز شهری پاکستان طی دو دهه گذشته به شدت دگرگون شده است و بخش بزرگی از جمعیت روستایی از کشاورزی دور شده و سکونتگاههای قبلی خود را به مراکز شهری جدید و پویا تبدیل کردهاند.
