اقتصاد جغرافیا محور پاکستان
نزدیک به دو سال است که موضوع ژئواقتصاد (اقتصاد جغرافیا محور) در سطوح علمی و رسمی(سیاسی) پاکستان مورد بحث قرار گرفته است. قابل درک است که جغرافیای اقتصادی جایگزینی برای جغرافیای سیاسی نیست و هر دو باید در کنار هم و هماهنگ با یکدیگر کار کنند.
بهرحال ، مهم است بدانیم که تغییر مسیر پاکستان به سمت اقتصاد جغرافیا محور ،اختلافاتی با رویه ای دارد که این اصطلاح در زمان جنگ سرد شکل گرفت. استراتژیست های آمریکایی پیشنهاد کردند از اقتصاد جغرافیایی برای کسب مزیت ژئوپلیتیکال در برابر دشمنان استفاده شود.
یک منوی پیچیده و گسترده از ابزارهای اقتصادی تدوین شد: ترویج یا مسدود کردن سرمایه گذاری ، دسترسی به بازار یا پروژه های زیربنایی و اعمال تحریم های اقتصادی ، جنگ تعرفه ها و جنگ های فناوری از طریق گسترش یا واردات فناوری. (جنگ تعرفه ای یک نبرد اقتصادی بین کشورهایی است که هر کدام مالیات اضافی بر صادرات دیگری می گیرند. جنگ تعرفه ها معمولا زمانی شروع می شود که رهبران یک حکومت در یک کشور از رفتار تجاری شریک تجاری یا به دلایل ژئوپلیتیک ناراضی هستند.)
این استراتژی نشان دهنده یک بعد انحرافی از اقتصاد جغرافیایی است که فقط برای اقتصادهای قوی تر مناسب است و در عین حال به نفع اقتصادهای آسیب پذیر و ضعیف مانند پاکستان عمل نمی کند. این دربرگیرنده همان مفهوم محور جغرافیایی اقتصادی نیست که پاکستان به آن مشتاق و برای آن برنامه ریزی کرده است. برای پاکستان ، تغییر به سمت ژئواقتصاد به معنای بهره مندی از جغرافیای اقتصادی منحصر به فرد خود است.
پاکستان در محل همگرایی سه بازیگر بزرگ رقابت جهانی قرار دارد.
اول :منطقه ایندو پاسیفیک است که شامل محدوده ای از شرق ژاپن در اقیانوس آرام تا شرق اقیانوس هند، گسترش می یابد.
این منطقه در مرکز رقابت های فعلی آمریکا و چین قرار دارد و پاکستان به عنوان همسایه هند و چین نمی تواند از چالش های ناشی از این منطقه دوری کند.
دوم: خاورمیانه است که از شمال آفریقا در سراسر سرزمین های عربی گسترش یافته و در نهایت به ایران، واقع در جنوب غربی پاکستان منتهی می شود. تغییرات مهمی در این منطقه گسترده در حال پدیدار شدن است. ما می توانیم شاهد این موارد در نزدیک شدن ایران و عربستان سعودی با میانجیگری چین ،کاهش نفوذ ایالات متحده در منطقه و درگیری اسرائیل و حماس باشیم که روند عادی سازی اعراب و اسرائیل را مختل کرده است.
پاکستان به عنوان همسایه ایران و در مجاورت کشورهای خلیج فارس از جمله عربستان سعودی، که خود در حال تجربه تحولات اجتماعی و اقتصادی با ابعاد تاریخی است ، نمی تواند از این تحولات دور بماند.
یک نگاه نوین نسبت به ارتباطات بین المللی، می تواند دریچه ای تازه به دنیای جدید را برای پاکستان باز کند.
سوم : منطقه آسیای مرکزی است که شامل ناحیه ای که از روسیه تا چین را به هم متصل نموده و دربرگیرنده سرزمین های غنی از انرژی و مواد معدنی چون افغانستان (همسایه شمال غربی پاکستان) می باشد. روسیه این منطقه را حیاط خلوت خود می داند ، در حالی که چین و ترکیه نیز به دنبال گسترش نفوذ خود دراین منطقه هستند. این درحالی است که به نظر می رسد اینجا آمریکا نیز در حال از دست دادن زمین بازی خود می باشد.باید درنظر داشت هر تغییری در آسیای مرکزی ، به ویژه در افغانستان ، به طور مستقیم برای پاکستان تاثیر گزار خواهد بود.
مالیات جدید پاکستان و درک قدرت ارتش این کشور ←
در حالی که اقتصاد جغرافیا محور با تشدید رقابت قدرت های بزرگ در هر سه منطقه ، چالش های ژئوستراتژیک را به وجود می آورد؛ فرصت هایی نیز ایجاد خواهد کرد که پاکستان تنها در صورت استفاده از برگ برنده اقتصاد جغرافیا محور ، در کنار دنبال کردن اهداف ژئوپلیتیک خود و با درنظر گرفتن محدودیت ها ، می تواند از مزایای آن بهره مند شود. این چالش ها و فرصت ها به طور گسترده در نشریه ” اقتصاد جغرافیا محور پاکستان ” نوشته : موید یوسف و ربیع اختر ، که در یک کنفرانس اخیر در اسلام آباد برگزار شده ، مورد بحث قرار گرفته است.
هنگامی که مفهوم اقتصاد جغرافیایی در سیاست امنیت ملی سال 2022 معرفی شد ، منتقدان احساس کردند که اقتصاد جغرافیایی نمی تواند بدون پرداختن به واقعیت های ژئوپلیتیک پاکستان ، در داخل و خارج (یعنی به اصطلاح مسائل امنیتی پردردسر و چالش برانگیز)کار کند. این دیدگاه معتبری است. با این حال، حفظ دستاوردهای بالقوه جغرافیایی اقتصادی تا زمانی که ما در برنامه ژئوپلیتیک و امنیتی مان پیشرفت نکنیم،(امنیت کامل و همه جانبه ای که پاکستان به دنبال آن است) ممکن است حاصل نشود.
در واقع ، یک رویکرد جغرافیایی اقتصادی می تواند به پاکستان کمک کند تا خود را از دستور کار امنیت محوری که در مقابل سه کشور از چهار همسایه اش دارد ، خارج کند. تفکر تازه ای در مورد چگونگی تغییر در این سه منطقه مورد نیاز است که می تواند به فرصت های اقتصادی تبدیل شود که به نفع ما از نظر اقتصادی و همچنین ایجاد سهم بین المللی در ثبات پاکستان است. یک رویکرد تازه و نگاه نوین نسبت به روابط با دیگر کشورها ، مشارکت توسعه و تجارت منطقه ای می تواند یک دنیای کاملا جدید برای ما باز کند.
این امر ممکن است آسان نباشد. تغییر ذهنیت همیشه چالش برانگیز است. علامه اقبال در شعر خود به درستی اشاره کرد که ترس از روش های جدید و اصرار بر روش های قدیمی تنها مرحله دشوار در زندگی ملت ها است.
سیاست امنیت ملی 2022 با معرفی یک مفهوم جامع از امنیت ملی – دفاع سنتی ، امنیت اقتصادی و امنیت انسانی، با اولویت دادن به امنیت اقتصادی و در چهارچوب آن به اقتصاد جغرافیا محور، شروع خوبی را فراهم می کند. درک منطق این امر دشوار نیست. اقتصاد قوی تر رفاه را به ارمغان می آورد و کشور را در سطح جهانی مطرح می کند و منابع فراوانی را برای دفاع در برابر هر گونه تهدیدی از خارج فراهم می آورد.
برگرفته از مقاله ی آقای عزیز احمد چودهری، معاون سابق وزیر امور خارجه پاکستان و رئیس موسسه سانوبر اسلام آباد.
