آیا پاکستان می تواند از وابستگی به دلار آمریکا خلاص شود ؟
بنظر میرسد تنها راه استقلال و ثبات اقتصادی برای پاکستان در تقویت خودکفایی و تنوع بخشیدن به دارایی های ارزی کشور است که در این صورت میتواند وابستگی خود را به کمک های خارجی کاهش دهد و در نتیجه خود را تقویت کند.پیش بینی میشود که روپیه پاکستان تا پایان سال جاری به عنوان ضعیف ترین ارز آسیا، با افت حدود 20 درصد، ارزش خود را در مقابل دلار آمریکا از دست بدهد.حتی با سختگیری هایی که مقامات در مورد افزایش قیمتها ، قاچاق و ممنوعیت واردات “کالاهای لوکس” نشان داده اند،با این حال انتظار نمی رود که وضعیت ارز در سال آینده بهتر شود.
با این وجود ، یکی از ایده هایی که در محافل سیاسی ، نه تنها در پاکستان بلکه در میان سایر بازیگران منطقه ای نیز بتدریج قوت گرفته است ، نیاز به کاهش وابستگی به دلار آمریکا است. اما این کار برای پاکستان چه معنی دارد ؟ و آیا حتی قابل انجام است ؟
کلمه ای که وردزبان همه شده
دلار زدایی دیگر یک اصطلاح مالی نیست ؛ این یک حرکت استراتژیک توسط کشورها برای کاهش وابستگی آنها به دلار ایالات متحده (USD) در تجارت جهانی ، معاملات و ذخایر است. در زمان های اخیر ، این تغییر به دلیل پیچیدگی های حرکتهای ژئوپلیتیکی ، به ویژه درگیری اوکراین و روسیه و تحریم های غربی ناشی از آن، ایجاد شده است و چشم انداز تجارت جهانی و سیستم های پرداخت بین المللی را تغییر داده است.
علاوه بر این ، افزایش شدید نرخ بهره توسط فدرال رزرو ایالات متحده با هدف مهار تورم داخلی ، این تحول در تجارت جهانی را تسریع کرده است.سهم دلار آمریکا بطور قابل توجهی در مقیاس جهانی از 73 درصد در سال 2001 به 55 درصد در سال 2020 و بیشتر به 47 درصد از زمان آغاز تحریم ها علیه روسیه کاهش یافته است.
در میان افزایش تنش ها ، بسیاری از کشورها به طور فزاینده ای تمایل به کشف ارزهای جایگزین برای تجارت ، سرمایه گذاری و ذخایر خود دارند. این تلاش شامل نگاهی دقیق تر به توسعه سیستم های پاکسازی چند جانبه جایگزین است که به دنبال استقلال از انجمن سنتی ارتباطات مالی بین بانکی جهانی (SWIFT) است. در این خصوص روسیه و چین مکانیسم های پرداخت بین المللی خود را معرفی کرده اند و جایگزین های مناسب برای شبکه سوئیفت تحت سلطه ایالات متحده را فراهم کرده اند.
در میان این تغییر بین المللی ، پاکستان فقط یک تماشاگر نیست بلکه یک شرکت کننده فعال در این گفتمان است. در حوزه های سیاست ، در مورد مزایای بالقوه و چالش های پذیرش کاهش وابستگی به دلار بحثهای فراوانی وجود دارد.
پس چرا در حال حاضر این گفتگو برای پاکستان به این اندازه اهمیت دارد؟چشم انداز جهانی فعلی چه اضطراری برای کشور ایجاد می کند ؟ بیایید به پیچیدگی های ملاحظات استراتژیک پاکستان در مواجهه با این تغییرات مالی جهانی تحول آمیز بپردازیم.
تسلط دلار در چشم انداز اقتصادی پاکستان
پاکستان به طور استراتژیک از دلار آمریکا در ذخایر ارز خارجی خود استفاده می کند که برای مدیریت تراز پرداخت ها و تسهیل پرداخت های وارداتی بین المللی بکار میرود. در حالی که معاملات مالی رسمی دولت در درجه اول به روپیه انجام می شود و دلار آمریکا نقش محوری در بخش های خاصی از اقتصاد را ایفا میکند.
این عمل تحت تأثیر دو عامل کلیدی است؛ اول اینکه اکثر معاملات انرژی جهانی به دلار آمریکا انجام می شود و دوم ، دلار آمریکا بعنوان ابزار ترجیح داده شده برای تسویه معاملات و تجارت جهانی است.
متاسفانه ، وابستگی اقتصاد به دلار آمریکا ، آن را در معرض پیامدهای قابل توجهی از افزایش اخیر دلار قرار داده است. در اوایل سپتامبر 2023 ، دلار از 300 روپیه پاکستان فراتر رفت و در 5 سپتامبر 2023 به 308.1روپیه رسید.
از دسامبر 2022 ، کل بدهی ها و تعهدات خارجی پاکستان به 126.3 میلیارد دلار رسیده بود. از این مبلغ، حدود 77 درصد ، معادل 97.5 میلیارد دلار ، شامل تعهدات مستقیم دولت پاکستان به وام دهندگان متنوع بود. این شامل بدهی های چند جانبه از سوی موسساتی مانند بانک جهانی ، بانک توسعه آسیا ، صندوق بین المللی پول ، علاوه بر بدهی باشگاه پاریس ، وام های خصوصی و تجاری و بدهی چین است.
علاوه بر این ، شرکت های بخش دولتی تحت کنترل دولت 7.9 میلیارد دلار بدهی اضافی دارند ، اصلی ترین بخش این بدهی ها نسبت به به وام دهندگان چند جانبه است. در نتیجه ، حدود 83.55 درصد از بدهی خارجی پاکستان به دلار محاسبه میشود. علاوه بر این 86 درصد از تجارت پاکستان مطابق روند سابق به دلار آمریکا انجام میشده است ، درحالیکه صادرات و واردات به یورو کمتر از 10 درصد میرسد.
تاثیر تسلط دلار
وابستگی پاکستان به دلار آمریکا واضح است زیرا که کشور را در معرض افزایش نقدینگی ،کاهش قابل توجهی ارزش ارز ، تورم بیش از حد ، کاهش ظرفیت واردات ، کسری حساب جاری رو به رشد و کاهش ذخایر خارجی قرار داده است. داده های اخیر نشان می دهد که کسری تجاری پاکستان در مقایسه با سال گذشته 3.1 درصد رشد داشته است. این عمدتا به دلیل افزایش قابل توجه 7.3 درصدی واردات است ، با وجود اینکه صادرات افزایش 12.9 درصدی داشته است.
پاکستان اقدامات لازم برای مبارزه با کاهش ارزش پول ملی را انجام داد که شامل فروش ذخایر ارز خارجی برای کاهش افت ارزش روپیه و بازگرداندن ثبات بود. در یک دوره شش ماهه ، ذخایر ارزی بانک دولتی در ژانویه 2023 به 3 میلیارد دلار کاهش یافت که 64.7 درصد نسبت به اوت 2022 کاهش یافته است. این کاهش سریع می تواند به طور مستقیم به افزایش قیمت کالاهای وارداتی نسبت داده شود ، که تهدید قریب الوقوع ورشکستگی را در صورت ادامه این روند ایجاد می کند.
علاوه بر این ، کاهش ارزش ارز به شدت بر سیاست پولی پاکستان تأثیر گذاشته است. با توجه به نرخ تورمی که تا اوت 2023 به صورت پیوسته بالاتر از 27.4 درصد بوده است، بانک مرکزی در مقابل با افزایش نرخ بهره به میزان 100 نقطه پایه ، یعنی به میزان 22 درصد(بالاترین سطح تاریخی تاکنون) به منظور کاهش مصرف داخلی، به آن پاسخ داد.
پیشبرد سیاست کاهش نرخ دلار درحال سرعت گرفتن است.
در 29 مارس ، هند آخرین سیاست تجاری خارجی خود را معرفی کرد که استفاده از روپیه هند (INR) را در معاملات تجاری با کشورهایی که کمبود دلار یا بحران ارز را تجربه می کنند ، تحریم می کند. در ادامه ، مالزی آخرین کشوری است که در این ابتکار عمل شرکت کرده است.
در ژوئیه 2022 ، بانک مرکزی هند (RBI) اجازه داد تا معاملات تجاری بین المللی در INR را در تلاش برای افزایش پویایی تجارت جهانی و پاسخگویی به ترجیحات معامله گران با استفاده از INR انجام دهد. علاوه بر این ، هند قبلا تجارت مبتنی برروپیه با کشورهایی مانند روسیه ، جزیره موریس ، ایران و سریلانکا داشته است.
هند همچنین قصد خود را برای جستجوی جایگزین سوئیفت در همکاری با روسیه و چین اعلام کرده است. دلیل تمایل هند به این سیستم ها ناشی از چشم انداز کاهش وابستگی به دلار آمریکا و کاهش آسیب پذیری احتمالی در قطع ارتباط با سیستم مالی جهانی در مواقع تحریم های ایالات متحده است.
علاوه بر این ، هند با تنوع بخشیدن به گزینه های ارز خود ،انعطاف پذیری مالی خود را قوی تر کرده و به طور بالقوه با افزایش استقلال اقتصادی خود در عرصه جهانی ، سود می برد. این حرکت استراتژیک با روند گسترده تر کشورهایی که به دنبال جایگزین های سیستم های مالی سنتی تحت سلطه دلارآمریکا هستند ، هماهنگ است.
آیا امسال، سال ثبات اقتصادی پاکستان است؟ ←
ارزیابی قابلیت دوام استراتژی کاهش وابستگی به دلار در پاکستان
برای پاکستان ، یک استراتژی احتمالی کاهش وابستگی به دلار در ایجاد روابط نزدیک تر با کشورهای همسایه و گنجاندن ارزهای منطقه ای در مکانیسم های تجاری آن است. استفاده از ارزهایی مانند یوان چینی یا درهم امارات برای تجارت می تواند وابستگی اقتصاد به دلار را کاهش دهد.
یک مثال روشن از این تغییر روند در پاکستان، خرید اخیر نفت روسیه به وسیله یوان چین در ژوئن 2023 است که با شیوه قبلی انجام معاملات نفتی که با دلار آمریکا انجام می شد، فاصله دارد. این تغییر چندین مزیت بالقوه را ارائه می دهد ، از جمله دسترسی به نفت با تخفیف و بهبود دسترسی به موسسات مالی چینی. همچنین این موضوع، امکان گرفتن وام های تجاری از بانک های چینی را برای پاکستان تسهیل می کند و به این ترتیب به آن اجازه می دهد تا بخشی از هزینه های خود را برای واردات نفت به یوان اختصاص داده و تاثیر کمبود دلار موجودی خود را کاهش دهد.
علاوه بر این ، کاهش وابستگی به دلار به عنوان یک استراتژی تحول آمیز ظاهر می شود که مسیرهایی برای جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی در ارزهای مختلف را بجای وابستگی متعارف به دلار آمریکا ایجاد می کند. این تنوع خود خواسته نه تنها منابع سرمایه گذاری را گسترش می دهد بلکه حساسیت به عدم قطعیت نوسانات ارز را نیز کاهش می دهد. ترویج فعالانه ارزهای جایگزین ، پاکستان را قادر می سازد تا از یک وابستگی منحصر به فرد دور شود و یک محیط سرمایه گذاری پایدارتر و انعطاف پذیرتر را ترویج دهد.
اگرچه پاکستان به دلیل هماهنگی استراتژیک با چین، پتانسیل سرمایه گذاری در این پویش های جهانی در حال تکامل را دارد ،اما باید از جدا شدن از ایالات متحده بعنوان یک متحد حیاتی، اجتناب کند. دلار به وضوح یک اثر جهانی بزرگ دارد و اکثریت معاملات تجارت جهانی هنوز بوسیله دلار انجام می شود. به این وضعیت می توان به عنوان یک رقابت فرصت طلبانه در میان قدرت های جهانی که برای تقویت نفوذ اقتصادی و سیاسی خود رقابت می کنند ، نگاه کرد. پاکستان باید با دقت و احتیاط عبور کند تا از گرفتار شدن در میانه این رقابتها جلوگیری کند.
مسئله مهم برای سیستم مالی پاکستان در کسری حساب جاری است که توسط وام های مختلف دوجانبه و چندجانبه تامین می شود و صندوق بین المللی پول نقش کمک کننده مهمی دارد. این استراتژی منجر به این شده است که پاکستان بخش قابل توجهی از بدهی خود را در ارز خارجی ، به ویژه دلار آمریکا ، در اختیار داشته باشد.
تنها بین ماه های ژوئیه تا سپتامبر 2022 ، پاکستان پروژه ها و وام های برنامه/کمک های مالی را از منابع مختلف خارجی تأمین کرد. بیش از 50 درصد از این وجوه از صندوق بین المللی پول سرچشمه گرفته است ، حدود 30 درصد توسط شرکای چند جانبه مانند بانک جهانی و بانک توسعه آسیا و 17 درصد از شرکای دوجانبه ارائه شده است.
در سه سال گذشته ، بدهی پاکستان از صندوق بین المللی پول به تنهایی بیش از 6 میلیارد دلار بوده است. انتقال از دلار آمریکا می تواند مدیریت بدهی پاکستان را برهم بزند و به طور احتمالی بخش قابل توجهی از کمک های حیاتی خارجی که در طول بحران های اقتصادی استفاده می شود را به خطر بیندازد.
بحث کاهش وابستگی به دلار از یک مبادله ارز صرف فراتر از معمول است که وابستگی پاکستان را از دلار به یک ارز دیگر منتقل می کند. در عوض ، این امر به یکسری اصلاحات جامع سیاست اقتصادی نیاز دارد. این تغییر باید به عنوان یک کاتالیزور برای ترویج اعتماد به نفس به جای تکیه بر کمک های خارجی در زمان های آشفته عمل کند. با تقویت خودکفایی ، پاکستان می تواند دارایی های ارزی خود را متنوع کند و وابستگی خود را به کمک های خارجی کاهش دهد ، در نتیجه استقلال اقتصادی و ثبات را تقویت کند.
پیامد کاهش وابستگی به دلار چه میباشد؟
پس مهمتر از همه ، به نظر می رسد که پایداری کاهش وابستگی به دلار با نیاز پاکستان به کاهش وابستگی به نهادهایی مانند صندوق بین المللی پول در هم تنیده شده است. برخلاف هند و بنگلادش ، پاکستان وابستگی فزاینده ای به صندوق بین المللی پول برای تامین کسری تجاری خود نشان داده است.
بنابراین ، علیرغم وابستگی به دلار آمریکا و آسیب پذیری به شوک های اقتصادی ناشی از نوسانات ارز ، شرایط اقتصادی فعلی پاکستان حکم می کند که باید به دنبال حمایت از صندوق بین المللی پول و شرکای چینی خود باشد ، بدون اینکه یکی را بر دیگری ترجیح دهد. در غیاب تخفیف بدهی قابل توجهی از وام دهندگان و تشویق مدون برای صنعتی کردن صادرات و افزایش تولید کالاهای با ارزش افزوده ، کاهش وابستگی به دلار در حال حاضر یک رویای دور از دسترس برای پاکستان باقی می ماند.
