جامعه جهانی با دقت برنامه هسته‌ای ایران را زیر نظر دارد. در همین راستا، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) در پنجم ژوئن به طور رسمی ایران را به دلیل پیشرفت در برنامه هسته‌ای وعدم همکاری با این آژانس، مورد انتقاد قرار داد. خروج احتمالی ایران از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) برای ساخت سلاح هسته‌ای، می‌تواند به طور بالقوه باعث گسترش سلاح‌های هسته‌ای در منطقه شود. این موضوع ارتباط ذاتی بین همکاری هسته‌ای صلح‌آمیز وتکثیر سلاح‌های هسته‌ای را نیزنشان می‌دهد.
افزایش تنش‌های ایران واسرائیل ممکن است تهران را مجبور به تجدید نظر در ممنوعیت توسعه سلاح‌های هسته‌ای کند. در ۱۳ آوریل، ایران ۳۰۰ پهپاد وموشک به سمت اسرائیل شلیک کرد. در ۱۹ آوریل، اسرائیل بنا بر اعلام خود ( که ایران آن را تایید نمیکند ) در اقدامی تلافی جویانه به چندین سایت نظامی ایران، از جمله اهدافی در نزدیکی شهر اصفهان که شامل تأسیسات هسته‌ای اعلام شده است، حمله کرد. تبادل حملات وفشار چند مقام سابق ایالات متحده واسرائیل که از نخست وزیر نتانیاهو خواستند تا به تأسیسات هسته‌ای ایران حمله کند، این تصور را ایجاد کرد که اسرائیل می‌تواند به تأسیسات هسته‌ای ایران حمله کند. در ۱۴ آوریل، جان بولتون، مشاور سابق امنیت ملی ایالات متحده، پیشنهاد کرد که اسرائیل باید “برنامه تسلیحات هسته‌ای ایران را نابود کند.”
در حال حاضر، ایران به اندازه کافی اورانیوم با غنی سازی نزدیک به درجه سلاح برای ساخت حدود سه سلاح هسته‌ای ذخیره کرده است.
تحلیلگران امنیتی بر این باورند که ایران می تواند در کمتر از یک هفته مواد با درجه سلاح کافی برای یک سلاح هسته‌ای تولید کند. احمد وحیدی، فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مسئول امنیت تاسیسات هسته ای ایران، اعلام کرد احتمال حمله اسرائیل به زیرساخت های هسته‌ای امکان بازنگری در دکترین هسته‌ای ما و خروج از ملاحظات قبلی ما را می‌دهد. تهران در پاسخ به قطعنامه سرزنش آژانس بین المللی انرژی اتمی اخیر، تهدید به گسترش برنامه هسته ای خود کرد.
در واقع، تغییر در دکترین هسته‌ای ایران در خاورمیانه وشمال آفریقا اثر دومینویی خواهد داشت. این تغییر، نظم معاصر جهان هسته‌ای را به شدت تکان خواهد داد. در نتیجه، علاقه به سلاح‌های هسته‌ای و اثر بازدارنده مورد انتظار آنها ممکن است متعاقباً در کشورهای غیرهسته‌ای منطقه خاورمیانه نیز افزایش یابد.
علاوه بر این، عدم همکاری ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، مانع پیشرفت جهانی انرژی هسته‌ای برای محدود کردن گرمایش زمین به ۱.۵ درجه سانتیگراد می‌شود. انرژی هسته‌ای به عنوان منبع ضروری برای دستیابی به اهداف کاهش اثرات تغییرات آب وهوایی در نظر گرفته می‌شود. لازم به ذکراست که ۲۲ کشور در طول اجلاس تغییرات آب و هوایی سازمان ملل متحد (COP28) که در دسامبر در دبی برگزار شد، قول دادند ظرفیت انرژی هسته‌ای را تا سال ۲۰۵۰ سه برابر کنند. همچنین، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی وبلژیک در ماه مارس، یک اجلاس انرژی هسته‌ای در بروکسل برگزار کردند. رهبران ۳۲ کشور واتحادیه اروپا بر استفاده از انرژی هسته‌ای برای دستیابی به امنیت انرژی واهداف اقلیمی وپیشبرد توسعه پایدار تأکید کردند.
بسیاری از کشورهای خاورمیانه وشمال آفریقا، از مصر تا قطر و امارات متحده عربی، در تلاش برای دستیابی به نیروگاه‌های هسته‌ای هستند. آنها به همکاری هسته‌ای غیرنظامی (انتقال فناوری، مواد یا دانش هسته‌ای از یک کشور به کشور دیگر برای اهداف غیرنظامی )از کشورهای تامین‌کننده هسته‌ای نیاز دارند.
عدم پایبندی ایران به تعهدات خود با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، به عنوان یک عضو پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT)، کشورهای تامین‌کننده هسته‌ای را به دلیل احتمال پیروی از الگوی ایران، از کمک به کشورهای منطقه که خواهان برنامه هسته‌ای غیرنظامی هستند، دلسرد میکند.
باور رایج این است که همکاری هسته‌ای غیرنظامی منجر به گسترش سلاح‌های هسته‌ای نمی‌شود. سلاح‌های هسته‌ای زمانی گسترش می‌یابند که کشورها به بمب اتم نیاز داشته باشند نه زمانی که توانایی فنی تکثیر آن را داشته باشند. با این حال، واقعیت انکارناپذیر این است که اگر کشوری برنامه هسته‌ای غیرنظامی داشته باشد، دانش فنی ونیروی انسانی لازم برای تبدیل برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز خود به برنامه سلاح‌های هسته‌ای را در اختیار دارد. بنابراین، بسیاری از کشورها، مانند ایران، کره جنوبی، ژاپن وغیره، به عنوان کشورهایی با قابلیت بالقوه سلاح‌های هسته‌ای شناخته می‌شوند.
پاکستان با گسترش تسلیحات هسته‌ای در همسایگی غربی خود مخالف است. با وجود اینکه پاکستان عضو پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) نیست، اما به هنجارهای این پیمان عمل کرده واز افزایش استفاده از انرژی هسته‌ای حمایت میکند. بنابراین، اسلام‌آباد خواهان همکاری تهران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی وپیشبرد برنامه هسته‌ای غیرنظامی خود در چارچوب NPT است.
به طور خلاصه، عدم همکاری ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، تمایل تهران به توسعه سلاح‌های هسته‌ای را نشان می‌دهد، که این موضوع مانع از همکاری هسته‌ای غیرنظامی می‌شود، چرا که کشورهایی که به مرور زمان کمک‌های هسته‌ای غیرنظامی دریافت می‌کنند، به احتمال زیاد برنامه‌های تسلیحاتی را آغاز کرده واقدام به ساخت سلاح‌های هسته‌ای می‌کنند.
– دکتر ظفر نوازش جاسپال تحلیلگر مستقر در اسلام‌آباد و استاد دانشکده سیاست و روابط بین‌الملل است
