آشنایی با ارتش پاکستان (قسمت اول)

پاکستان یکی از قدرت‌های نظامی منطقه‌ و دارای ارتشی قدرتمند و مجهز است. برای درک بهتر از جایگاه نظامی این کشور، به بررسی ابعاد مختلف قدرت نظامی پاکستان می‌پردازیم.

رتبه و قدرت نظامی پاکستان در جهان

عوامل متعددی در تعیین قدرت نظامی هر کشور نقش دارند، از جمله:

• تعداد نیروهای مسلح
• تجهیزات نظامی پیشرفته
• بودجۀ نظامی
• تجربۀ عملیاتی
• حمایت‌های بین‌المللی

در فهرست قدرتمندترین ارتش‌های جهان، معمولاً پاکستان در ردۀ‌ 10 کشور اول قرار می‌گیرد. البته رتبۀ دقیق آن ممکن است بر اساس شاخص‌های مختلف و گزارش‌های سالانه اندکی تغییر کند. طبق گزارشی که در تاریخ 2024/04/22 از سایت‌های Global Firepower و سایت مؤسسۀ بین‌المللی مطالعات استراتژیک (IISS) به دست آمده، پاکستان جایگاه نهم در بین 10 کشور رتبه‌ بندی‌ شده را دارد.

نیروهای مسلح پاکستان: نیروی قدرتمند در منطقه

نیروهای مسلح پاکستان (به اردو: پاکستان مسلح افواج) به مجموعه‌ای از نیروهای نظامی فعال و ذخیره در آن کشور گفته می‌شود که از نیروی زمینی پاکستان، نیروی دریایی پاکستان، و نیروی هوایی پاکستان تشکیل می‌شود. تاریخچۀ برپایی ارتش پاکستان به ۱۹۴۷ میلادی بازمی‌گردد. رئیس‌جمهور پاکستان، فرماندۀ کل نیروهای ارتش است.

تعداد دقیق نیروهای مسلح پاکستان به دلایل امنیتی و تغییرات مداوم، به صورت رسمی اعلام نمی‌شود. با این حال، بر اساس برآوردهای مختلف و اطلاعات موجود، پاکستان یکی از بزرگ ‌ترین نیروهای مسلح در منطقه را داراست. عواملی مانند تهدیدات امنیتی، بودجۀ نظامی، سربازی، و بازنشستگی، بر این تعداد تأثیر می‌گذارند.

بر اساس گزارش انستیتو بین‌المللی مطالعات استراتژیک در سال ۲۰۱۳ پرسنل فعال نیروها حدود ۷۲۵ هزار نفر بوده ‌است. سربازگیری نیروها به صورت حرفه‌ای و داوطلبانه انجام می‌شود. هرچند در قانون اساسی پاکستان امکان سربازگیری اجباری وجود دارد اما هرگز در عمل اتفاق نیفتاده ‌است.

ارتش پاکستان از زمان تشکیل در چهار جنگ با هند و چند درگیری مرزی با افغانستان شرکت داشته ‌است. همچنین در جریان نزاع اعراب و اسرائیل از اعراب پشتیبانی نمود. در ائتلاف بین‌المللی برای آزادسازی کویت نیز شرکت داشت. در تعدادی از مأموریت‌های حفظ صلح سازمان ملل نیز همکاری داشته ‌است.

علاوه بر نیروهای فعال، پاکستان دارای نیروهای ذخیرۀ قابل توجهی است که در صورت نیاز به خدمت فراخوانده می‌شوند. برخی از گروه‌های شبه‌ نظامی نیز با ارتش پاکستان همکاری نزدیک دارند و می‌توانند در صورت لزوم به نیروهای مسلح بپیوندند.

یکی از دلایل داشتن نیروی نظامی بزرگ، رقابت تاریخی و طولانی‌مدت با هند است که از مهم‌ترین دلایل تقویت نیروهای مسلح پاکستان است. تهدیدات داخلی مانند گروه‌های شورشی و تروریستی در مناطق مرزی پاکستان، نیاز به نیروی نظامی قوی برای مقابله با این تهدیدات را افزایش داده است. موقعیت استراتژیک پاکستان در منطقه و همسایگی با کشورهای دارای تنش‌های سیاسی، باعث شده تا این کشور به نیروی نظامی قدرتمندی نیاز داشته باشد که به عنوان عامل بازدارنده در برابر تهدیدات خارجی عمل می‌کند.

در آرم نیروهای مسلح پاکستان نوشته شده است خُذوا حِذرَکُم. یعنی سلاح خود را برگیرید. قسمتی از آیۀ 71 سورۀ نساء.

تجهیزات نظامی ارتش پاکستان

ارتش پاکستان به طیف گسترده‌ای از تجهیزات نظامی مجهز است که به تفکیک نیروهای سه گانه بررسی می‌کنیم.

نیروی زمینی

نیروی زمینی پاکستان (به اردو: پاکستان فوج و پاک فوج)  بزرگ‌ترین شاخۀ نیروهای مسلح این کشور می‌باشد. نیروی زمینی پاکستان هم اکنون دارای 550000 نفر نیرو است. این تعداد در قالب بیست لشکر پیاده، دو لشکر زرهی، دو لشکر مکانیزه، دو لشکر هوابرد، دو لشکر استراتژیک، و یک لشکر توپخانه گرد هم آمده‌اند. هر لشکر در نیروی زمینی پاکستان 15000 نیروی رزمی و 8000 نیروی پشتیبانی در اختیار دارد. همچنین این نیرو دارای هشت تیپ مستقل زرهی، پنچ تیپ مستقل توپخانه، سه تیپ مستقل پیاده، و سه تیپ مستقل ضد زره است. هر تیپ حدود 3000 نفر نیرو دارد.

سلاح انفرادی

سلاح سازمانی ارتش پاکستان سلاح تهاجمی ژ3 G3 است که تحت امتیاز در این کشور تولید شد و برای چهار دهه سلاح اصلی آن می‌باشد. در کنار آن از دهۀ 1990 این کشور دست به تولید ای‌کی47 Ek47 زده است و بخشی از نیروها امروزه به ای‌کی47 مجهز می‌باشند ولی ژ3 همچنان سلاح اصلی است. البته برخی نیروهای ویژه دارای ام‌4 کاربین M4 carbine هستند و یا حتی Steyr AUG و البته با در نظر گرفتن تولید تحت امتیاز مسلسل ام‌پی5 MP5 در این کشور بسیاری از نیروهای نظامی و امنیتی مجهز به این مسلسل هستند.

مسلسل متوسط این ارتش مسلسل ام‌جی3 MG3 است که در پاکستان تولید می‌شد. این مسلسل هم مانند ژ3 دیگر تولید نمی‌شود ولی همچنان در خدمت است. به شکل محدود مسلسل فن مگ FN MAG نیز در خدمت است.

مسلسل اصلی سنگین این ارتش که روی خودروها و زره‌پوش‌ها نصب می‌شود دوشکا DShK است که در داخل پاکستان تولید می‌شود. تعدادی مسلسل آمریکایی برونینگ Browning هم در خدمت این ارتش است که معمولاً با بالگردهای غربی وارد این کشور شده است.

راکت انداز آرپی‌چی7 RPG-7 سلاح اصلی ضد تانک دشمن است که در پاکستان تولید می‌شود. این ارتش به شکل محدود کارل گوستاو Carl Gustaf سوئدی را نیز در خدمت دارد.

موشک‌های ضد تانک

موشک ضد تانک اصلی ارتش پاکستان در نیروی زمینی موشک چینی ضد تانک اچ‌جی8 HJ-8 است که 22000 تیرۀ آن بین سال‌های 1990 تا 2015 میلادی در این کشور تولید شده است. تاو TOW دیگر موشک ضد تانک این ارتش است. پاکستان در سال 1981 نخستین بار 1005 تیرۀ آن را به خدمت گرفت. 2030 تیرۀ دیگر در سال 1986 تحویل گرفته شد. در ادامه طی دو سری دیگر پاکستان دست کم 5100 تیره تاو تحویل گرفته است. این تاوها از بالگرد کبرا Cobra و واحدهای زمینی پرتاب می‌شوند. این کشور در سال 2019 میلادی دست به سفارش چند هزار موشک ضد تانک کورنت Kornet از روسیه زد.

توپخانۀ کششی

توپخانۀ نیروی زمین پاکستان متنوع است و از چند کشور خریداری شده است. از انواع آمریکایی در خدمت می‌توان به 26 عراده هويتزر 203 میلی‌متری ام115 M115 howitzer 203mm اشاره کرد که همچنان در خدمت است و دهۀ 1950 تحویل شده است. 30 عراده هویتزر کششی 155 م‌م ام56. 300 عراده هویتزر 105 م‌م کششی ام101. 60 عراده هويتزر 155 م‌م کششی ام114. که هر چهار مورد به شکل دست دوم تحویل این کشور شد. 140 عراده هویتزر 155 م‌م کششی ام198 که طی سه سری تحویل این کشور شد. از دیگر هویتزرهای کششی پاکستان می‌توان از 72 هویتزر 155 م‌م کششی پانتر Panter ساخت ترکیه نام برد که از قرار تنها هویتزر کششی پاکستانی‌ها است که دارای رایانۀ آتش است. 100 عراده هويتزر 130 م‌م ام46 ساخت شوروی که به شکل دست دوم تحویل شد. 50 هویتزر ایتالیای 105م‌م.

مابقى هويتزرها ساخت چین هستند. شامل 400 هویتزر 122م‌م تایپ 54، 200 عراده هویتزر 122 م‌م تایپ 60، 50 عراده هويتزر 152 م‌م، و 400 هویتزر 130 م‌م.

توپخانۀ خودکششی

تمام هویتزرهای خودکششی پاکستان ساخت آمریکا هستند که شامل 275 هویتزر ام 109 از مدل اِی2 M109A2 و اِی5 M109A5 و 60 هويتزر 203 م‌م ام110 است. پاکستان تعداد کمی هویتزر خودکششی نسبت به هویتزرهای کششی خود دارد.

در سال 2022 تصاویری از انتقال هویتزر خودکششی چینی 155 م‌م اس‌اچ15 (پی‌سی‌ال-181) SH15 PCL-181 در پاکستان منتشر شد. این هویتزر شامل هویتزر 155 م‌م AH2 بر روی کامیون شش چرخ است که فضا نیز برای حمل مهمات و خرج پرتاب دارد. برد آتش این سیستم 45 کیلومتر است. قیمت هر دستگاه آن 2.1 میلیون دلار است. گفته شده بیش از 130 دستگاه از این هویتزر برای ارتش پاکستان خریداری شده است.

راکت‌های توپخانه‌ای

اگرچه پاکستان قدرت موشکی است ولی چندان علاقه‌ای به راکت توپخانه‌ای ندارد. سه نوع راکت توپخانه‌ای در سازمان این ارتش است. 45 راکت‌انداز تایپ 83 که در پاکستان با نام آذر تولید شد و نسخۀ چینی راکت‌انداز 122 م‌م گراد Grad است؛ 40 تا 60 راکت‌انداز کی‌ارال122 KRL122 که نسخۀ پاکستانی گراد با برد 22 کیلومتر است؛ و 42 عراده A-100 که نسخۀ چینی راکت‌انداز 300 م‌م اسمرچ Smerch با برد 60 تا 100 کیلومتر بسته به نوع مهمات است.

خودروهای زرهی

ام113: پرتعدادترین نفربر زرهی پاکستان ام113 M113 است که دست کم طی 9 سری در مجموع 3100 عراده از آمریکا تحویل گرفت. برخی منابع معتقدند هم اکنون بین 1600 تا 2000 عراده عملیاتی هستند. حدود 700 عراده جديداً توسط ترکیه ارتقا یافته‌اند. این نفربرها در داخل پاکستان به مسلسل دوشکا و به شکل محدود به مسلسل برونینگ ام2 و موشک‌های ضد تانک اچ‌جی-8 HJ-8 و تاو مجهز شده‌اند.

اکرپ: Akrep خودروی زرهی چهار چرخ ساخت ترکیه که 260 عرادۀ آن توسط پاکستان خریداری شده است. [اکرپ = عقرب.]

الفهد: نفربر هشت چرخ آبی ـ خاکی ساخت عربستان مجهز به برجک با توپ 25م‌م که 140 عرادۀ آن تحویل پاکستان شده است.

طلحه: خودروی زرهی شنی‌دار شبیه ام113 که در پاکستان توسعه یافته است و هم اکنون 400 عرادۀ آن در خدمت است. قرار است 2000 عرادۀ آن تولید و جایگزین ام113 شود. این نفربر حامل سلاح است که البته در اکثر نسخه‌های تولیدی فقط مجهز به دوشکا است.

از دیگر خودروهای زرهی ارتش پاکستان می‌توان به تعدادی نفربر بی‌تی‌ار BTR ، نفربر چینی چرخدار WZ-551 ، و خودروی زرهی شنی‌دار بومی القسوه اشاره کرد.

همچنین پاکستان دارای 5000 خودروی لندرور و حدود 4000 کامیون و 8000 وانت تاکتیکی از انواع مختلف است.

تانک

تایپ 59: 600 عراده تایپ 59 در خدمت پاکستان است. تایپ 59 نسخۀ چینی تانک تی55 T-55 است که اولین تانک تولیدشدۀ چین نیز هست. چین 1670 عراده تایپ 59 طی دهۀ 1960 و 1970 به پاکستان فروخت.

تایپ 69: نسخۀ بهبودیافتۀ تانک تایپ 59 مجهز به زره بیشتر و موتور قوی‌تر و مسافت‌یاب لیزری است. پاکستان به شکل رسمی 250 عراده از آن را تحویل گرفته است ولی برخی منابع اعلام می‌کنند که این کشور 400 عراده تایپ 69 دارد. احتمالاً فاصلۀ 250 تا 400 تانک‌های 59 ارتقایافته به تایپ 69 می‌باشند.

تایپ 85: این کشور در سال 1992 تا 1996 موفق به دریافت 268 عراده تانک تایپ 85 از چین شده است. این تانک از سری تانک‌های تایپ 80 دارای توپ 125 م‌م روسی با گلوله‌گذاری خودکار است، البته نسخۀ چینی آن، و زره واکنشی، و سامانۀ آتش رایانه‌ای است.

الضرار: ارتقاء تانک تایپ 59 ارتش پاکستان، شامل تعویض موتور با موتور 730 اسب بخار، تعویض برجک و نصب برجک جدید با توپ 125 م‌م، نصب زره واکنشی و سامانۀ آتش جدید. از بهترین ارتقاءهای انجام‌شده روی تی55 و تایپ 59 است. [نام تانک برگرفته از نام ضرار بن اَزوَر اَسَدی، جنگجوی عرب و صحابی رسول الله (ص) است.]

تی80یودی: در دهۀ 1990، پاکستان 320 عراده T-80UD با موتور دیزلی را به اوکراین سفارش داد و تنها صادرات نسل جدید این تانک از اوکراین پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی است. گفته می شود این تانک زرهی‌ترین تانک پاکستان است.

الخالد: الخالد نام نسخۀ تولیدشدۀ تانک ام‌بی‌تی-2000 MBT-2000 چینی در داخل پاکستان است. این تانک در انواع 1 و 2 و 3 ساخته خواهد شد. قرار است 1000 عرادۀ آن تولید شود که تا کنون حدود 600 عراده تحویل داده شده است. تانک الخالد هم اکنون پیشرفته‌ترین تانک پاکستانی‌ها است.

وی‌تی-4: تانک VT-4 که ام‌بی‌تی-3000 MBT-3000 نیز نامیده می‌شود آخرین تانک صادراتی ساخت چین و در واقع نسخۀ بهبودیافتۀ تانک ام‌بی‌تی-2000 است. این تانک دارای اشتراکانی با ام‌بی‌تی-2000 یا الخالد است. پاکستان 300 عراده از این تانک را در سال 2019 میلادی طی قرارداد 860 میلیون دلاری، البته از قرار با موتور اوکراینی، از چین خریداری کرد. نخستین دستۀ وی‌تی-4 در سال 2020 میلادی تحویل داده شد. این تانک در داخل پاکستان با نام حیدر تولید می‌شود.

ــ این ارتش 300 عراده تانک ام46 M46 را به شکل ذخیره دارد.

بالگرد

یوروکوپتر فنک: این کشور دارای 27 بالگرد اروپایی Eurocopter Fennec در خدمت است که بالگرد کوچک چندمنظوره با توان حمل شش نفر سرباز است. برخی از فنک‌های تحویلی مجهز به بالچه برای حمل راکت و مسلسل 12.7 م‌م می‌باشد.

آلوئت 3: این کشور بیش از 120 بالگرد آلوئت 3 Alouette III در خدمت دارد که نیمی از این تعداد در اختیار نیروی زمینی و باقی در دست نیروی هوایی است. آلوئت 3 بالگرد تک موتوره با ظرفیت شش نفر است.

لاما: بالگرد کوچک Lama با ظرفیت چهار نفر که ارتش پاکستان 34 فروند از این بالگرد را تحویل گرفت. حدود 20 فروند همچنان در خدمت است. لاما بالگرد تک‌موتوره با ظرفیت سه نفر است.

یواچ 1: این ارتش 30 فروند بالگرد UH-1 را به شکل دست دوم از آمریکا تحویل گرفت که همچنان تعدادی از آن‌ها را در خدمت دارد.

بل 412: بالگرد ترابری Bell 412 چندمنظوره ساخت آمریکا سفارش داده شده به ایتالیا که برای جایگزین یواچ 1 وارد خدمت شده است. 28 فروند از این بالگرد تحویل گرفته شد.

بل 206: بالگرد چند منظورۀ Bell 206 که 12 فروند آن در سال 1975 تحویل ارتش پاکستان شد.

بل 407: جدیداً پاکستان 45 فروند Bell 407 برای جایگزین برخی ناوگان بل 206 و آلوئيت 3 سفارش داده است.

میل 17: بالگرد Mil Mi-17 پرتعدادترین بالگرد ترابری ارتش پاکستان است که 92 فروند از آن در خدمت این ارتش است. این بالگرد اولین بار در دهۀ 1990 تحویل پاکستان شد. به دلیل عملکرد خوب آن در مجموع شش سری از این بالگرد سفارش داده شد.

پوما: دیگر بالگرد ترابری سنگین ارتش پاکستان بالگرد فرانسوی Puma است که 50 فروند آن تحویل این ارتش شده است.

کبرا: اصلی‌ترین بالگرد تهاجمی ارتش پاکستان بالگرد تهاجمی Cobra است. نخستین بار در سال 1981 پاکستان دست به سفارش 10 فروند AH-1S  کبرا زد. در همان دهه یک دستۀ ده فروندی دیگر نیز به دست آورد. به‌سرعت ده فروند دیگر نیز به شکل کمک در اختیار پاکستان قرار گرفت. در سال 2004 پاکستان 12 فروند AH-1F كبرا به شکل دست دوم از آمریکا دریافت کرد. هم اکنون حدود 50 فروند کبرا در خدمت پاکستان است. پاکستان در سال 2015 دست به سفارش 12 بالگرد ویپر Viper زد. در پی مشکلات سیاسی پیش‌آمده بین آمریکا و پاکستان در سال 2017 این برنامه به جایی نرسید. 9 فروند ویپر برای پاکستان ساخته شد ولی تحویل نشد. فعلاً در آریزونا انبار شدند تا تکليف آن‌ها مشخص شود.

میل 35 ام: در سال 2015 ارتش پاکستان به دلیل رضایت از عملکرد میل 17 دست به سفارش چهار فروند Mil Mi-35M زد. این خرید بیشتر جهت ارزیابی اولیه و احتمالاً جهت سفارش بیشتر است.

تی 129: پاکستان که مدتی است به دنبال محصولات نظامی ترکیه است دست به ارزیابی و سفارش بالگرد T129 نسخۀ ترکی بالگرد ایتالیایی A129 زده است. سفارش اولیه شامل 30 فروند بالگرد است که از سال 2021 تحویل آغاز خواهد شد.