آشنایی با ارتش پاکستان (قسمت سوم)

نیروی دریایی

پاکستان 1046 کیلومتر مرز دریایی با شمال اقیانوس هند دارد. این نیرو نقش بسیار مهمی در حفظ منافع پاکستان در برابر هند در اقیانوس هند همچنین رقابت با ایران در دریای عمان دارد. جدیداً طی برنامه‌های مشترک با چین نقش نایب چین در این منطقه را بازی می‌کند. این نیرو در سال 2019 میلادی 53800 پرسنل دریایی داشت که از جمله برترین نیروها در بین کشورهای اسلامی است.

نیروی دریایی پاکستان کمی بعد از استقلال این کشور در سال 1947 شکل گرفت. از آن زمان به بعد چندین درگیری دریایی طی نبرد با هند به خود دیده است. در زمان شکل‌گیری شامل 300 افسر و 3000 سرباز می‌شد و تجربۀ آن‌ها بسیار کم بود. شناور جنگی موثری نداشتند. از طرفی پاکستان نیز پول زیادی نداشت. از این رو این نیرو عملاً از صفر شروع به توسعۀ قدرت خود کرد. نداشتن پایگاه مناسب و شناور و همچنین کادری برای آموزش نیروهای تازه جذب‌شده تا میانۀ دهۀ 1950 مشکل بزرگ این نیرو بود.

تنها یک سال بعد از تشکیل این نیرو، در سال 1948 اولین درگیری بین هند و پاکستان درگرفت. پاکستان تنها یک ناوشکن انگلیسی با نام O کلاس داشت که در واقع یک ناوشکن دسته دوم انگلیس بود که به آن‌ها اهدا شده بود و در بندر کراچی خدمت می‌کرد. این شناور فقط در همان بندر در جنگ سال 1948 ماند و عملاً نبرد تنها روی زمین و تا حدی هوا بود. از سال 1949 این کشور دو ناوشکن دیگر به شکل اهدایی از کلاس بتل Battle را دریافت کرد که در ایران نیز با نام کلاس آرتمیس Artemis به خدمت درآمد.

در دهۀ 1950 پاکستان همکاری‌های نظامی خود با آمریکا را افزایش و سه ناوشکن خود را ارتقا داد. همچنین یک رزم‌ناو و سه ناوشکن قدیمی آمریکایی را طی ارتقا تحویل گرفت. در سال 1960 کم کم سر و کلۀ زیردریایی‌های شوروی در اقیانوس هند پیدا شد. از سال 1963 پاکستان به دنبال زیردریایی رفت. اولین زیردریایی خود را در سال 1965 با نام غازی از آمریکا دریافت کرد که زیردریایی دیزل دست دوم بود.

در سال 1965 نبرد دوم با هند درگرفت. این بار نیروی دریایی پاکستان آماده عملیات بود. فرمانده این نیرو رحمان خان دستور داد تا نیروها از بنادر خارج شوند و به طرف بندر بنگال هند بروند ولی عملیاتی انجام ندادند. در 2 سپتامبر در حالی که تنها چند ماه از تحویل زیردریایی غازی می‌گذشت این زیردریایی طی جنگ برای عملیات شناسایی به ناو هواپیمابر هندی Vikrant نزدیک شد. زیردریایی و ناوهای محافظ درگیر شدند. سه اژدر شلیک شد ولی هیچ کدام مؤثر نیفتاد. این اولین عملیات زیردریایی پاکستان بود. در 22 سپتامبر نیروی دریایی پاکستان با سه ناوشکن و یک رزم‌ناو به بندر در شرق هند حمله کرد و برخی تأسیسات دریایی آن را هدف قرار داد. خسارت چندانی به شهر و بندر وارد نشد و نیروی دریایی عقب نشست.

بعد از جنگ به دلیل تحریم تسلیحاتی پاکستان توسط آمریکا این کشور رو به انگلستان و فرانسه آورد. حجم زیادی تسلیحات از جمله زیردریایی و ناوشکن از آن دو کشور خریداری کرد. اگرچه در جنگ سال 1965 دو مأموریت تقریباً مهم توسط این نیرو انجام شد ولی ضعف‌های نیروی دریایی پاکستان مشخص بود. این نیرو واقعاً توان عملیات بزرگ جنگی را حتی در برد 1500 کیلومتری پایگاهی خود نداشت. از طرفی بنگلادش که آن زمان با نام پاکستان شرقی جزو این کشور بود هیچ پایگاه مهمی نداشت. خطر این می‌رفت که هندی‌ها طی عملیات دریایی در خلیج بنگال، بنگلادش را محاصره کنند و نیروی دریایی پاکستان دستش از این کشور کوتاه شود.

به‌سرعت جنگ بعدی در سال 1971 با هند آغاز شد. نیروی دریایی هند طی حمله‌ای به بندر کراچی که مهم‌ترین بندر پاکستان و تحت حفاظت نیروی دریایی آن کشور بود سه شناور موشک‌انداز تندرو کلاس اوسا Osa ساخت شوروی را به آن جا فرستاد. آن‌ها با دو شناور پاکستانی و یک ناوشکن کلاس بتل و یک مین‌روب درگیر شدند و با پرتاب موشک ضد کشتی پی 15 ساخت شوروی هر دو شناور پاکستانی را غرق کردند. دو شناور پاکستانی اصلاً موشک نداشتند و مجهز به توپ بودند زیرا هر دو بازماندۀ جنگ جهانی دوم بودند. صدمۀ بزرگی برای پاکستانی‌ها. بود در عوض پاکستان نیز با کمک زیردریایی غازی یک ناوچۀ هندی را در 8 دسامبر در نزدیکی آب‌های هند غرق کرد. این اولین شکار جنگی بود که بعد از جنگ دوم جهانی توسط زیردریایی انجام می‌شد.

در همان شب ناوهای شناور تندرو موشک‌انداز هندی از کلاس اوسا به کراچی نزدیک شدند و با پرتاب موشک به دو شناور پاکستانی صدمه وارد کردند. این نبرد برای نیروی دریایی پاکستان واقعاً فاجعه‌بار بود. زمانی که زیردریایی غازی یک بار دیگر در نزدیکی سواحل هند تلاش کرد تنها ناو هواپیمابر هند را هدف قرار دهد توسط یک ناوشکن هندی شناسایی شد و با پرتاب دو بمب زیرآبی از بین رفت. نیروی دریایی پاکستان این جنگ را باخت و ارتباط با خلیج بنگال نیز قطع گردید. بنگلادش یا همان پاکستان شرقی مستقل شد و امروزه کشور با حاکمیت مستقل است.

بعد از این جنگ پاکستان به مشکلات نیروی دریایی خود پی برد. علی رغم این که پاکستان به اقیانوس دسترسی داشت ولی هرگز نیروهای آن توان عملیات واقعی در اقیانوس را نداشتند. اگرچه آن‌ها با کشتی تدارکات حتی طی یک مرحله با رد کردن دماغۀ امید به اقیانوس اطلس هم رسیده بودند ولی در جنگ آن‌ها توان عملیات بزرگ مثلاً برای هدف قرار دادن اهداف در جنوب هند را نداشتند.

نیروی دریایی هند در دهۀ 1970 دست به خرید تعدادی زیردریایی زد. توان ضد زیردریایی پاکستان بسیار محدود بود. در چند عملیات مخفیانه هندی‌ها توانستند به‌راحتی در اواخر 1970 با زیردریایی به بندر کراچی نزدیک شوند. از این رو پاکستان به دنبال توسعۀ توان دریایی خود رفت.

در دهۀ 1980 نیروی دریایی پاکستان رشد عجیبی داشت. شوروی کشور شمالی پاکستان یعنی افغانستان را اشغال کرده بود و آمریکا کمک‌های مالی بسیار به این کشور می‌کرد. ناوگان دریایی پاکستان عملاً به دو برابر رشد کرد.

در اوائل دهۀ 1990 با اعلام پاکستان برای رفتن به دنبال سلاح اتمی، مورد تحریم تسلیحاتی قرار گرفت و کمک‌های نظامی قطع شد. با وجود این دست پاکستان برای خرید از اروپا باز بود. طی یک قرارداد سنگین زیردریایی‌های آگوستا 90 بی Agosta-90B را از فرانسه با انتقال فناوری خرید. البته این قرارداد با میلیون‌ها دلار رشوه و فساد مالی به همراه بود. در همان دهه این کشور به سراغ انگلستان رفت و دست به خرید بالگرد ضد زیردریایی از آن‌ها زد.

ناوگان

زیردریایی

پاکستان دو کلاس زیردریایی دارد که هردو ساخت فرانسه هستند. پرتعدادترین آن‌ها کلاس آگوستا 90 است که 3 فروند آن در دهۀ 1990 با انتقال تکنولوژی وارد پاکستان شد. این زیردریایی دیزل الکترونیک 2050 تنی دارای 4 اژدرافکن 533 م‌م است و می‌تواند از آن موشک ضد کشتی اگزوسه نیز شلیک کند. پاکستان جدیداً از این زیردریایی موشک‌های کروز تهاجم زمینی بابر (املای انگلیسی Babur ، املای اردو و پشتو بابر) با برد 700 کیلومتر را شلیک کرده است. این زیردریایی روی آب 13000 کیلومتر و زیر آب 1020 کیلومتر برد دارد و می‌تواند تا 19 روز زیر آب بماند.

دیگر کلاس زیردریایی پاکستان دو زیردریایی کلاس آگوستا 70 است. این زیردریایی نیز ساخت کشور فرانسه است. این دو فروند در سال 1979 و 1980 وارد خدمت شدند. دارای چهار لوله پرتاب اژدر 533 م‌م است. این نسخه نیز توان شلیک موشک اگزوسه را دارد.

البته زیردریایی سومی نیز است ولی هنوز تحویل نشده. این کشور برای جایگزینی زیردریایی آگوستا 70 در سال 2015 دست به سفارش 8 فروند زیردریایی تایپ 39 زد که 5 میلیارد دلار برای آن‌ها هزینه داشته است. قرار است تا سال 2027 تمام آن‌ها تحویل پاکستان شود. از این بین 5 فروند آن در داخل این کشور تولید خواهد شد. تایپ 39 زیردریایی دیزل الکترونیک 3600 تنی است که دارای شش لوله اژدرافکن 533 م‌م می‌باشد و می‌تواند 14 اژدر و یا موشک ضد کشتی سی 802 را حمل کند.

ناوشکن

ناوشکن کلاس طارق با وزن 3250 تن تنها ناوشکن در خدمت ارتش پاکستان است که چهار فروند آن در خدمت است. طارق در واقع ناوشکن انگلیسی کلاس تایپ 21 است که بعد از خروج از خدمت به صورت دست دوم تحویل این کشور شد. در واقع، شش فروند از این ناوشکن که بین سال‌های 1974 تا 1977 تحویل انگلستان شد، بعد از خروج از خدمت در سال‌های 1993 تا 1994 تحویل پاکستان شد. هم اکنون چهار ناو از آن‌ها با نام‌های بابر، بَدر، تیپو سلطان، و شاه جهان در خدمت است. این ناوشکن‌ها دارای توپ سینه 114 م‌م، سامانۀ دفاع هوایی فالانکس Phalanx ، هشت موشک ضد کشتی اگزوسه، و چهار موشک دفاع هوایی ال‌وای 60 LY-60 است که در واقع موشک رادار نیم‌فعال چینی مشابه سامانۀ آمریکای سی اسپارو Sea Sparrow با برد 15 کیلومتر است. برخی سامانه‌ها مانند سامانۀ پدافند چینی و موشک اگزوسه بعدها در پاکستان روی این شناورنصب شد.

ناوچه

چهار ناوچۀ کلاس ذوالفقار که در واقع ساخت چین هستند دو فروند آن در چین و دو فروند در پاکستان تولید شده‌اند. یک توپ سینه 76 م‌م، دو سامانۀ دفاعی ضد موشک شش لول 30 م‌م چینی تایپ 730 در عقب که در پشت هشت فروند موشک FN-90 قرار دارد و نسخۀ چینی موشک دفاع هوایی کروتال فرانسه است، و هشت موشک ضد کشتی سی 802 C-802 از تسلیحات این ناوچه هستند.

دیگر ناوچۀ ارتش پاکستان یک فروند ناوچه با نام عالمگیر است که در واقع ناوچۀ دست دوم آمریکایی با نام یواس‌اس مک‌اینرنی USS McInerney از کلاس اولیور هازارد Oliver Hazard است که در سال 2010 از خدمت ارتش آمریکا خارج و تحویل پاکستان شد. این ناوچۀ 4100 تنی سنگین‌ترین ناوچۀ ارتش پاکستان است که به توپ 76 م‌م، سامانۀ دفاع ضد موشکی فالانکس، هشت موشک هارپون، و یک لانچر پرتاب دوتایی موشک استاندارد 1 با 40 موشک مجهز است.

ناوچۀ 2200 تنی یرموک Yarmook دیگر ناوچۀ جدید ارتش پاکستان است. این کشور در سال 2017 میلادی دست به سفارش دو فروند از این ناوچه به صنایع دریایی رومانی زد و هر دو فروند آن‌ها را در سال 2020 تحویل گرفت. یرموک دارای سیستم تسلیحات 30 م‌م ریموت کنترل ساخت ترکیه و هشت موشک ضد کشتی و یک سامانۀ 3 م‌م دفاع هوایی با هدایت آتش اپتیکی ساخت ترکیه است.

یکی از جدیدترین ناوچه‌های ارتش پاکستان ناوچۀ کلاس تایپ 54 ای ساخت چین است که در سال 2019 میلادی 4 فروند آن سفارش داده شد و در پاکستان با نام کلاس طغرل شناخته می‌شود. تایپ 54 ناوچۀ 4053 تنی است که در ردۀ ناوچه‌های سنگین قرار می‌گیرد. دارای توپ سینه 76 م‌م 32 سیلو پرتاب موشک پدافندی اچ کیو 16 که نسخۀ چینی موشک بوک روس است. البته این موشک عمودپرتاب است و تا 70 کیلومتر برد دارد. 8 موشک ضد کشتی سی 802 و سی 803 . دو سامانۀ گاتلینگ Gatling ضد موشک تایپ 730 به همراه اژدرافکن و محل و آشیانۀ فرود نگهداری بالگرد. این ناوچه دارای رادار ارائه فازی است و تا سال 2023 تمام آن‌ها تحویل ارتش پاکستان شد.

آخرین سفارش نیروی دریایی پاکستان مربوط به چهار ناوچۀ کلاس بابر می‌شود. پاکستان 4 ناوچه کلاس میلگم MILGEM ترکیه را سفارش داده که قرار است در پاکستان با نام بابر شناخته شود. این ناوچه‌های 2969 تنی دارای توپ سینه 76 م‌م، سیستم دفاع هوایی GOKDENIZ  شامل برجک با دو توپ 35 م‌م دفاع هوایی هدایت راداری، 16 سیلو پرتاب عمود برای پرتاب موشک‌های پدافند هوایی CAMM-ER انگلیسی و یا موشک چینی اچ کیو 18 و هشت موشک ضد کشتی است. این کلاس را اوکراین نیز سفارش داده است. یکی از این چهار فروند در سال 2021 به آب انداخته شد و در سال 2024 وارد خدمت شد.

شناورهای تندرو موشک‌انداز

کلاس عظمت

پاکستان شش شناور تندرو موشک‌انداز کلاس عظمت در خدمت دارد. این شناور 560 تنی مجهز به سامانۀ گاتلینگ ای‌کی 630 ام AK-630M در عقب و هشت موشک ضد کشتی سی 802 C-802 و یک توپ سینه 25 م‌م در جلو است.

کلاس جرأت

 دو شناور تندرو موشک‌انداز مجهز به توپ سینه 76 م‌م و دو موشک ضد کشتی سی 802.

کلاس جلالت

دو شناور از این کلاس مجهز به توپ 76 م‌م و موشک ضد کشتی سی 802 و با وزن 250 تن است.

ــ همچنین نیروی دریایی پاکستان هفت شناور نفت‌کش تدارکاتی و یک مین‌روب در خدمت دارد.

ــ هوادریای پاکستان در سال 1974 نخستین بار بعد از جنگ سال 1971 بر اساس تجارب جنگ شکل گرفت. اولین بار با دریافت تعدادی بالگرد گشت دریایی و ضد زیر دریایی سی کینگ Sea King کار خود را آغاز کرد. البته این نیرو در مرحلۀ اول فقط توان گشت دریایی داشت ولی به‌زودی توان ضد زیر دریایی نیز یافت. هم اکنون نیز می‌تواند بخش‌های شمالی اقیانوس آرام را به‌خوبی پوشش دهد.

یکی از حوادث رخ‌داده در بخش ناوگان هوادریای نیروی دریایی پاکستان سرنگونی یک هواپیمای گشت دریایی و ضد زیردریایی آتلانتیک Atlantic ارتش پاکستان در 10 اوت سال 1999 توسط یک میگ 21 ارتش هند است. در این درگیری هر دو طرف ادعا داشتند هواپیمای فوق در آسمان آن کشور بوده. به هر حال پاکستان مدعی است حتی اگر تجاوز محدودی نیز رخ داده بود به این معنی نبود که باید سرنگون می‌شده است.

ناوگان

هفت فروند فوکر اف 27 Fokker F27 در خدمت نیروی دریایی پاکستان است. فوکرها دارای نقش چندمنظوره هستند. تعدادی برای حمل نقل و ترابری است ولی دست کم دو فروند آن‌ها زیر بدنه مجهز به رادار برای جست‌وجو در سطح آب در نقش جست‌وجوی دریایی هستند.

نیروی دریایی پاکستان هفت فروند لاکهید پی 3 سی اوریون Lockheed P-3C Orion دارد که همگی به شکل دست دوم از نیروی دریایی آمریکا تحویل گرفته شده. این نیرو تا چند سال پیش نسخۀ قدیمی‌تر پی 3 بی را نیز در خدمت داشت ولی هم اکنون از خدمت خارج شده‌اند. اوریون‌های پاکستانی توان حمل موشک ضد کشتی هارپون را نیز دارند.

پاکستان دست به سفارش 9 فروند هواپیمای گشت دریایی بر اساس جت تجاری قاره‌پیمای امبرائر 1000 Embraer 1000 ساخت برزیل زده است. امبرائر 1000 جت با ظرفیت 13 تا 19 نفر است که بردش به 8500 کیلومتر می‌رسد و به عنوان جت وی‌آی‌پی VIP معمولاً استفاده می‌شود. قرار است این جت به رادار اریکسون ساخت سوئد و اپتیک و موشک ضد کشتی تجهیز شود و جای پی 3 اوریون آمریکایی در خدمت پاکستان را بگیرد.

هاوکر 800 Hawker 800

جت تجاری منطقه‌ای که برای حمل و نقل شخصیت‌ها به کار می‌رود.

ای‌تی‌ار 72 ATR 72

این کشور سه فروند ای‌تی‌ار 72 در نقش گشت دریایی و ضد زیر دریایی با توان حمل کاوندۀ الکترومغناطیسی و اپتیک حرارتی و توان حمل موشک ضد کشتی هارپون و اژدر سفارش داده است که در سال 2019 تحویل این کشور شد.

سی کینگ

پاکستان شش فروند بالگرد سی کینگ در نقش گشت دریایی برای جست‌وجو و نجات و همچنین عملیات‌های هوا دریا در خدمت دارد که به شکل نو و دست دوم از انگلستان تحویل گرفته است. در سال 2022 نیز ده فروند دیگر به شکل دست دوم از قطر دریافت کرد. البته از مجموع حدود 22 سی کینگ که به خدمت گرفت هم اکنون تنها 16 فروند در خدمت است. سی کینگ‌های پاکستانی توان شلیک موشک اگزوسه را دارند.

زد9ای‌سی Z-9EC

نه فروند بالگرد زد 9 در نقش جست‌وجو و نجات و ضد زیردریایی ساخت چین در خدمت ارتش پاکستان است. این بالگرد بر اساس بالگرد دُلفین Dolphin ساخته شده است.

آلوئت 3 Alouette III

بالگرد سبک ساخت فرانسه که 7 فروند آن برای حمل و نقل پرسنل بر روی ناوها استفاده می‌شود.

ــ همچنین نیروی دریایی این کشور 20 فروند پهپاد بومی عقاب دارد که پهپاد تک‌موتورۀ پیستونی شناسایی با مداومت پرواز 6 ساعت و برد 150 کیلومتر است. ده فروند پهپاد عمود پرواز آلمانی ایکس 2000 Luna X 2000 برای پرتاب از شناورهای این کشور جهت عملیات نظارت دریایی با قابلیت ریکاوری نیز در اختیار دارد.