ولایت شرقی داعش، مرگبارترین شاخه این گروه، از کانال‌های ارتباطی رمزگذاری‌شده برای برنامه‌ریزی حملات استفاده میکند و تعامل فیزیکی آنها به حداقل رسیده است.
(ولایت شرقی داعش به گروه داعش خراسان اشاره دارد که در افغانستان، پاکستان و آسیای مرکزی فعال است.این گروه مسئول برخی از مرگبارترین حملات در منطقه، از جمله حمله به مدرسه‌ای در کابل در سال ۲۰۲۱ است.داعش خراسان از پلتفرم‌های مختلفی مانند تلگرام، واتس‌اپ و سیگنال برای برقراری ارتباط با اعضای و هماهنگی حملات استفاده میکند.این امر به دلیل افزایش اقدامات ضد تروریسم توسط دولت‌ها در منطقه باعث به حداقل رسیدن تعامل فیزیکی شده است.)
یک حامی داعش (دولت اسلامی) از قفقاز در یک چت‌روم پنهانی در دارک‌نت، با لاف‌زنی اعلام کرد: “ما آنها را از طریق اپلیکیشن خودشان شکست دادیم؛ تنها کاری که می‌توانند انجام دهند، پاک کردن شناسه‌های کاربری ماست.” او در حال به‌روزرسانی زنده‌ی اطلاعات برای دیگر اعضای داعش در مورد حمله‌ای بود که در ماه مارس در سالن کنسرت نزدیک مسکو رخ داد که بیش از ۱۴۰ نفر را به کام مرگ کشاند ( بدترین حمله‌ای که طی سال‌های اخیر روسیه را هدف قرار داده است.)
بلافاصله، ولایت خراسانِ دولت اسلامی (داعش خراسان) مسئولیت این حمله را برعهده گرفت. در حالی که هیچ دلیل رسمی برای این اقدام اعلام نشد، تحلیلگران امنیتی اشاره کرده‌اند که دست‌کم طی دو سال پیش از حمله، داعش خراسان بر روی روسیه متمرکز بوده وبه طور مداوم از پوتین در تبلیغات خود انتقاد می‌کرده است.
در واقع، این اولین حمله‌ای نیست که توسط یک گروه وابسته به داعش در روسیه انجام شده است. در اکتبر ۲۰۱۵، هواپیمایی که حامل گردشگران روس از شرم الشيخ مصر به سن پترزبورگ بود، سقوط کرد. طبق گفته‌ی بازرسان، یک مهمات انفجاری در قسمت بار هواپیما جاسازی شده بود و داعش مسئولیت آن را برعهده گرفت. دو سال بعد، حمله‌ای با بمب در متروی سن پترزبورگ منجر به کشته شدن ۱۵ نفر و زخمی شدن ۴۵ نفر دیگر شد. در حالی که هیچ گروهی مسئولیت این حمله را برعهده نگرفت، اما گفته می‌شد عامل حمله از داعش الهام گرفته است.
در سال‌های اخیر، به نظر می‌رسد گروه منطقه‌ای وابسته به داعش، یعنی داعش خراسان، هم از نظر توانایی و هم از نظر شدت حملاتی که انجام داده، رشد کرده است. چند ماه قبل از حمله‌ی مسکو، داعش خراسان مسئولیت انفجارهای دوقلو را که منجر به کشته شدن ۸۴ نفر در کرمان ایران، در جریان مراسم یادبود برای سردار قاسم سلیمانی شد، برعهده گرفت.
حمله‌ی اخیر به سالن کروکوس در مسکو، نگرانی‌ها در مورد توانایی‌های داعش خراسان، پیشرفته بودن عملیات آنها، جذب نیرو، برنامه‌ریزی و اجرای حملات گسترده در مناطقی که امن‌ترین نقاط جهان به شمار می‌روند را بیشتر کرده است. این حادثه، تصور از توانایی این گروه برای ضربه زدن به قلب اهداف به ظاهر نفوذناپذیر را تقویت کرده و نشان‌دهنده‌ی مهارت آنها در به کار انداختن تاکتیک‌هایی است که حتی از پیشرفته‌ترین دشمنان‌شان هم جلوتر است.
داعش خراسان (ISKP) چیست؟
از زمان پیدایش داعش (دولت اسلامی) در سال ۲۰۱۴، این گروه شبه‌نظامی ،جغرافیای کهن و باستانی را احیا کرده وقلمروی خود را به مناطق شبه‌منطقه‌ای تقسیم کرده است که به عنوان «ولایت» (استان) شناخته می‌شوند. در حال حاضر ۲۳ ولایت از گروه شبه‌نظامی داعش در سراسر جهان فعال هستند که از میان آنها، شاخه‌ی خراسان، مرگبارترین وشاخه‌های آفریقای شرقی و غربی، پردرآمدترین آنها به شمار می‌روند.
داعش خراسان نام خود را از یک اصطلاح قدیمی فارسی به نام «خراسان» گرفته است که شامل بخش‌هایی از ایران، ترکمنستان وافغانستان و همچنین مناطقی از تاجیکستان و ازبکستان می‌شد. تشکیل این گروه در ژانویه ۲۰۱۵ توسط ابوعمر سلمی، سخنگوی وقت داعش، اعلام شد. گروه شبه‌نظامی مذکور، بیشتر نیروهای اولیه‌ی خود را از گروه‌های جدا شده‌ی «تحریک طالبان پاکستان» (TTP) که سازمانی تروریستی است، وهمچنین سایر نقاط آسیای مرکزی مانند ازبکستان و تاجیکستان جذب کرد. حافظ سعید اراکزئی، فرمانده سابق تحریک طالبان پاکستان، اولین رهبر این گروه بود.
بتازگی، وسعت توانایی‌ها و نفوذ این گروه مورد تائید ژنرال مایکل کوریلا، رئیس فرماندهی مرکزی ایالات متحده (سنتکام)، درطی دو جلسه ای که برای شنیدن شواهد و اظهارات با قانون‌گذاران آمریکایی برگزار شد،قرارگرفت. در مارس ۲۰۲۳، ژنرال کوریلا به قانون‌گذاران در مورد تهدید فزاینده‌ی داعش خراسان هشدار داد و اعلام کرد که این گروه به یک تهدید جهانی با برنامه‌ریزی عملیاتی پیچیده تبدیل شده است که قادر است ظرف مدت شش ماه بصورت ناگهانی و غافلگیرانه عملیات جهانی علیه منافع ایالات متحده یا غرب را انجام دهد.
یک سال بعد، در مارس ۲۰۲۴، ژنرال کوریلا در جلسه‌ی استماع کمیته‌ی سنا‌ی ایالات متحده، همان نگرانی را تکرار کرد و تأکید نمود که «داعش خراسان همچنان توانایی و اراده‌ی حمله به منافع ایالات متحده و غرب در خارج از کشور را دارد».
موجودیت تروریستی
در میان تمام گروه‌های وابسته به داعش، داعش خراسان به عنوان خطرناک‌ترین واز نظر عملیاتی قدرتمندترین امتیاز منطقه‌ای آن به شمار می‌رود. این گروه به سرعت در حال گسترش نفوذ فرامرزی خود است وحضور بسیار پر رنگی در فضای مجازی دارد.
برخلاف دیگر همتایان منطقه‌ای‌اش، داعش خراسان از سال ۲۰۱۸ به طور استراتژیک توانایی‌های سایبری خود را با گذار از حضور فیزیکی در کشورها به حضور عمدتاً مجازی، ارتقاء داده است وهمین امر باعث شده تا ردیابی و تعقیب آن به عنوان یک نهاد تروریستی به شدت دشوار شود.
علاوه بر این، داعش خراسان تنها گروه وابسته به داعش است که از طریق بنیاد رسانه‌ای al-Azaim، یک ساختار رسانه‌ای مستقل توسعه داده است. این بنیاد محتوایی را به زبان‌های عربی، انگلیسی، فارسی، پشتو، تاجیکی، اردو وازبکی تولید میکند. این محتوا نه تنها برای انتشار تبلیغات علیه اهداف خارجی خود به کار می‌رود، بلکه برای برنامه‌ریزی، هماهنگی واجرای حملات نیز استفاده می‌شود.
بر اساس مصاحبه با اعضای سابق داعش خراسان و مقامات پاکستانی که فعالیت‌های این گروه را زیر نظر دارند، این گروه تروریستی ، از طریق کانال‌های ارتباطی رمزگذاری شده، عملیات، تدارکات و مجوزهای مذهبی برای حملات را برون‌سپاری و تعیین میکند. این امر نشان‌دهنده‌ی پیچیدگی وانعطاف‌پذیری گروه است.
در حال حاضر، گروه داعش خراسان برای جذب نیرو، تراکنش‌های مالی، برنامه‌ریزی حملات ،تقسیم و تعیین وظایف برای اجرای حملات توسط تروریست‌ها، به شدت از کانال‌های ارتباطی رمزگذاری‌شده مانند Telegram، Matrix ، Element ، Threema ، Rocket Chat و TeleGuard استفاده میکند و تعامل فیزیکی به حداقل رسیده است. بخش أعظم این مکالمات ناشناس است و فرستنده و گیرنده هرگز هویت واقعی یکدیگر را نمی‌فهمند.
بنابراین، زمانی که تروریست‌های داعش خراسان دستگیر می‌شوند، تنها می‌توانند کانال‌های رمزگذاری‌شده‌ی بدون چهره وردپا را به عنوان نقطه تماس خود فاش کنند. علاوه بر این، این گروه برای جذب واستخدام افراد از اقوام مختلف منطقه‌ای از جمله تاجیک‌ها، ازبک‌ها، افغان‌ها، پاکستانی‌ها، ترک‌ها، عرب‌های سنی ایرانی، بلوچ‌ها و ایغورها، چندین کانال ارتباطی دیجیتال ایجاد کرده است.
به همین دلیل است که داعش خراسان برای بازرسانی که به دنبال کسب اطلاعات بیشتر در مورد توانایی‌ها و اهداف آینده‌ی این گروه هستند، چالش جدی ایجاد میکند و حتی اعضای ارشد داعش خراسان که در بازداشت به سر می‌برند، اطلاعات زیادی در مورد برنامه‌های عملیاتی آینده گروه ندارند. این نشان می‌دهد که داعش خراسان از ساختار امنیتی وتشکیلاتی پنهان‌کاری استفاده میکند که دسترسی به اطلاعات حساس را محدود میکند.
یک مقام ارشد پاکستانی که ترجیح داد نامش فاش نشود، خاطرنشان کرد: “اعضای دستگیر شده‌ی گروه تنها تا حد محدودی اطلاعات را فاش می‌کنند. آنها ممکن است از مقدار مشخصی از اطلاعات عملیاتی گروه آگاه باشند، اما فراتر از آن، چیزی نمی‌دانند.”
این مقام ارشد افزود: “تلاش ما برای بیرون کشیدن اطلاعات بیشتر از آنها ناموفق بوده است و همین امر باعث می‌شود پیش‌بینی برنامه‌های گروه دشوار شود.”
همین تاکتیک است که این گروه تروریستی را با برنامه‌ریزی عملیاتی که فراتر از توان مقابله‌ی بسیاری از کشورهای منطقه است، به یک تهدید جهانی تبدیل کند .یک مقام ارشد ضدتروریسم ایالات متحده گفت: “این گروه توانایی‌های خود را فراتر از محدوده‌ی سنتی سایر گروه‌های جهادی گسترش داده است.”
این مقام که به شرط ناشناس ماندن صحبت می‌کرد، خاطرنشان کرد: “راهی روشن برای خنثی کردن این گروه وجود دارد، اما این امر مستلزم همکاری جهانی است وپاکستان نقشی اساسی در این تلاش دارد.”
دامن زدن به بی اعتمادی
داعش خراسان مدت‌هاست که به دنبال برانگیختن جنگی میان کشورهای همسایه یا دامن زدن به بی‌اعتمادی در بین آنها بوده است. این گروه تا حدودی در تلاش‌های خود موفق بوده است، زیرا پاکستان، افغانستان وتاجیکستان اکنون درگیر یک جنگ لفظی هستند و هر یک دیگری را به پناه دادن به عوامل گروه متهم می‌کنند.
بلافاصله پس از تأسیس در سال ۲۰۱۵، این گروه شبه‌نظامی پایگاه‌هایی را در افغانستان که به آنها «تمکین» یا «پایگاه» گفته می‌شد، تأسیس کرد. در همین حال، تاجیکستان نیز به منبع مهمی از نیروی انسانی برای این گروه تبدیل شده است، به طوری که اعضای تاجیک در حملات تروریستی اخیر در سراسر منطقه، نقش‌های برجسته‌تری را ایفا کرده‌اند.
تنها در طول یک سال گذشته، اعضای تاجیک داعش خراسان در حملات پیچیده در روسیه، ایران وترکیه، و همچنین در توطئه‌های خنثی‌شده در اروپا نقش داشته‌اند. این پویایی پیچیده، هنگامیکه گروه نیروی انسانی را از یک کشور جذب میکند، از کشور دیگری به عنوان پایگاه واز کشور سومی به عنوان مسیر استفاده میکند و سه کشور همسایه را در مقابل هم قرار داده است.
به نظر می‌رسد داعش خراسان با این کار، الگویی مشابه با القاعده را دنبال میکند، زمانی که القاعده، همانطور که تحلیلگران اشاره کرده‌اند، حملات ۱۱ سپتامبر را برای کشاندن ایالات متحده به یک جنگ چریکی طولانی‌مدت در افغانستان انجام داد.
بر اساس شیوه‌ی عملیاتی ورصد تبلیغات داعش خراسان، به نظر می‌رسد این گروه قصد دارد از منطقه به عنوان نقطه‌ی پرتاب برای حملات گسترده در ایالات متحده یا اروپا استفاده کند. این احتمالاً نیروهای غربی را به منطقه خواهد کشاند وآن‌ها را در یک درگیری طولانی وخونین دیگر گرفتار خواهد کرد.
الگوی حملات داعش خراسان، استراتژی ثابتی را نشان می‌دهد: راه‌اندازی یک کمپین تبلیغاتی گسترده علیه هدف قبل از ضربه زدن به آن (که می‌تواند یک کشور، یک سازمان بین‌المللی، فرقه ای اسلامی یا یک حزب سیاسی-مذهبی باشد ).
پس از آن، گروه یک «فتوی» (حکم شرعی) صادر میکند که حمله را مجاز میکند وسپس با انباشت منابع ودر نهایت اجرای برنامه عملیاتی، حمله را انجام می‌دهد.
این الگو در چندین مورد، از جمله حملات به سفارت روسیه ویک هتل چینی در کابل، حمله به کاردار پاکستانی در پایتخت افغانستان، حمله انتحاری در منطقه قبیله‌ای باجور ایالت خیبر پختونخوا که حزب سیاسی-مذهبی بزرگ پاکستان، جمعیت علمای اسلام – شاخه فضل الرحمان را هدف قرار داده بود، حملات دوقلو در کرمان ایران و حمله‌ی اخیر به گردشگران غربی در بامیان مشاهده شده است.
غفلت در مقابله با تهدید داعش خراسان
چشم‌انداز گروه‌های مسلح در پاکستان به دلیل ظهور گروه‌های جدید وشکل‌گیری وتحکیم اتحاد بین گروه‌های مختلف، به طور فزاینده‌ای پیچیده شده است.
مقامات برای مدت‌ها تمرکز بیشتری بر تهدید تحریک طالبان پاکستان (TTP) نسبت به داعش خراسان (ISKP) داشته‌اند. این امر با توجه به سابقه طولانی‌تر TTP، حضور عمومی گسترده‌تر، جذابیت ایدئولوژیک بیشتر وتلاش‌های برجسته تبلیغاتی قابل درک است.
برخلاف TTP، داعش خراسان تقریباً هیچ حضور عمومی ندارد، جذابیت ایدئولوژیک محدودی دارد وماهیت پنهان‌کاری درپیش گرفته است. ایدئولوژی این گروه به حاشیه رانده شده وتبلیغ‌کنندگان آنها از نام‌های مستعار استفاده می‌کنند یا ناشناس باقی می‌مانند وچهره عمومی یا نام قابل شناسایی ندارند. با این حال، داعش خراسان علی‌رغم این تفاوت‌ها، توانایی نگران‌کننده‌ای را برای انجام حملاتی در مقیاس بزرگتر از TTP یا سایر گروه‌های مسلح منطقه‌ای نشان داده است.
عدم موفقیت دولت پاکستان در مقابله مؤثر با تهدید داعش خراسان در باجور مشهود است، جایی که این گروه اقدام به چندین ترور هدفمند وحملات گسترده کرده است ولی رویکرد واکنشی مقامات که صرفاً بر اقدامات فیزیکی متمرکز است، به این گروه اجازه می‌دهد تا فعالیت‌های خود را به صورت پنهانی ادامه دهد وتنها پس از حملات بزرگ در مقابل داعش خراسان واکنش نشان می‌دهد.
فقدان یک استراتژی جامع برای مقابله با داعش خراسان، که گروهی نوپا نسبت به تحریک طالبان پاکستان است، به این گروه اجازه می‌دهد تا نفوذ خود را در پاکستان، چه از نظر عملیاتی و چه از نظر ایدئولوژیکی، گسترش دهد. در حال حاضر، این گروه به طور گسترده از اتباع آسیای مرکزی برای عملیات و کسب درآمد استفاده می کند، اما اگر شروع به استفاده از خاک یا اتباع پاکستان برای حملات منطقه‌ای یا جهانی کند، می‌تواند چالش‌های دیپلماتیک قابل توجهی را برای این کشور که هم اکنون در حال مبارزه با شورشیان در چندین جبهه دیگر است، ایجاد کند.
