تحکیم روابط استراتژیک پاکستان و آذربایجان: یک اتحاد پایدار
پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱ و از زمان استقلال ناحیه قفقاز جنوبی، پاکستان و آذربایجان پیوند سیاسی و استراتژیک منحصر به فردی را حفظ کرده‌اند. این رابطه که آزمون زمان را پشت سر گذاشته، به پایدارترین تعامل سیاسی پاکستان در میان جمهوری‌های مسلمان سابق شوروی تبدیل شده است.
پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و استقلال جمهوری هایی با اکثریت مسلمان، نخبگان پاکستان فرصتی بی‌نظیر برای ایجاد ارتباطات سیاسی قوی با این جمهوری ها دیدند. با این حال، به دلیل اختلاف نظرها در مورد افغانستان و منافع ژئوپلیتیکی متضاد، پاکستان نتوانست از این فرصت بهره برداری کند و روابطش با اکثر کشورهای آسیای مرکزی ناکارآمد باقی ماند. اما آذربایجان استثنا بود و پاکستان توانست در آن پیشرفت سیاسی قابل توجهی داشته باشد.
آذربایجان به عنوان بخشی از قفقاز، حساسیت های ژئوپلیتیکی متفاوتی نسبت به کشورهای آسیای مرکزی دارد. سیاست خارجی پاکستان به طور کامل با آذربایجان همسو بود که پس از استقلال خود با حمله نیروهای ارمنی به منطقه قره باغ روبرو شد. پاکستان در کنار ترکیه، موضع سیاسی آذربایجان را در مورد مسئله قره باغ به طور کامل تأیید و حمایت دیپلماتیک و سیاسی ارائه کرد. به نشانه همبستگی، پاکستان حتی روابط دیپلماتیک با ارمنستان برقرار نکرد. این اقدامات حسن نیت از سوی پاکستان با حمایت کامل آذربایجان از موضع این کشور در مسئله کشمیر تلافی شد.
این تعهد سیاسی قوی دو جانبه به عنوان پایه‌ای محکم برای پیشرفت روابط سیاسی و اقتصادی دو کشور عمل کرده است. اگرچه به دلیل فاصله جغرافیایی روابط اقتصادی توسعه نیافته باقی مانده است، اما اصول اولیه آن همیشه ثابت مانده اند. تفاوت های فرهنگی و سیاسی نیز هرگز تأثیری بر روابط دو جانبه نداشته اند.
تقویت روابط پاکستان و آذربایجان پس از جنگ قره باغ
روابط پاکستان و آذربایجان پس از جنگ آذربایجان و ارمنستان در سپتامبر ۲۰۲۰ که منجر به آزادی قره باغ و مناطق جنوبی و غربی آن شد، وارد حوزه استراتژیک شد. پاکستان حمایت دیپلماتیک و سیاسی کاملی از آذربایجان ارائه کرد و این حمایت از سوی مردم آذربایجان به طور گسترده مورد قدردانی قرار گرفت. شاید این اولین بار بود که روابط دو جانبه وارد حوزه عمومی شد و پاکستان به عنوان یک متحد مهم شناخته شد.
در حوزه امنیت، همکاری دو جانبه پاکستان و آذربایجان افزایش یافته است. سفرهای متعدد مقامات ارشد دفاعی نشان دهنده علاقه پاکستان به ورود به بازار دفاعی آذربایجان و عرضه جت‌های جنگنده JF-17 به این کشور است. بازدیدهای متوالی فرماندهان نیروی هوایی هر دو کشور نشان می‌دهد که توافق دفاعی میان آنها در حال بررسی است. این قرارداد مجتمع تولید تجهیزات دفاعی پاکستان را بیش از پیش در بدنه دفاعی آذربایجان ادغام خواهد کرد. از دیدگاه آذربایجان، این امر به تنوع پایه دفاعی کشور و کاهش وابستگی به روسیه برای تسلیحات کمک میکند.
این تحولات هند، رقیب اصلی پاکستان، را بر آن داشته است تا همکاری دفاعی خود را با ارمنستان افزایش دهد و سیستم های تسلیحاتی ساخت هند را به آن بفروشد، که این خود دینامیک امنیتی منطقه‌ای در قفقاز و آسیای جنوبی را پیچیده تر میکند.
جهش در روابط آذربایجان و پاکستان: تقویت همکاری‌های اقتصادی و دفاعی
بازدید اخیر رئیس جمهور آذربایجان، الهام علی اف، نیز بر افزایش سرعت در روابط دو جانبه و عزم هر دو طرف برای تقویت همکاری در بخش های اقتصادی، انرژی و زیرساخت و افزایش تجارت دو جانبه تا ۲ میلیارد دلار تأکید دارد. پاکستان که بیش از یک دهه با چالش های اقتصادی مزمن مواجه است، آذربایجان را به عنوان یک شریک اقتصادی ایده‌آل می‌بیند. این کشور با صادرات محصولات هیدروکربنی خود، به لطف درآمدهای حاصل از آنها، نسبتاً ثروتمند است و موافقت کرده است که گاز طبیعی مایع (LNG) و نفت را با پرداخت های معوق شده به پاکستان بفروشد.
علاوه بر سطح دو جانبه، نهادینه شدن روابط سه جانبه پاکستان، آذربایجان و ترکیه از طریق اجلاس سران سه کشور نیز انگیزه سرمایه گذاری مشترک در بخش های مختلف را افزایش می‌دهد.
از دیدگاه پاکستان، آذربایجان و ترکیه شاید اکنون تنها دو کشوری هستند که بدون قید و شرط موضع این کشور در مورد کشمیر را تأیید می‌کنند و از چشم‌انداز ژئوپلیتیکی آن در منطقه گسترده تر حمایت می‌کنند. از این رو، پیشبرد بیشتر روابط پاکستان و آذربایجان باید یک مورد اصلی در دستور کار سیاست خارجی برای همه ذینفعان در پاکستان باقی بماند.
عمر کریم، پژوهشگر دکتری دانشگاه بیرمنگام، تحقیقات او بر تکامل چشم‌انداز استراتژیک عربستان سعودی، درگیری عربستان سعودی و ایران، درگیری در سوریه و ژئوپلیتیک ترکیه، ایران و پاکستان متمرکز است.
بیشتر بخوانید:همکاری نظامی پاکستان و عربستان
