روابط پاکستان و افغانستان
در سه سال گذشته بازگشت طالبان به قدرت در کابل اجتناب‌ناپذیر بود.روابط پاکستان و افغانستان نیز تحت تأثیر این تغییرات قرار گرفت. ایالات متحده و متحدانش پس از تقریبا دو دهه جنگ در پروژه ناهمگون «ملت‌سازی» شکست خوردند و تریلیون‌ها دلار را به هدر داد (زیرا با فرهنگ و تاریخ افغانستان سازگار نبودند به عبارت دیگر، تلاش‌های ایالات متحده و متحدانش برای ایجاد یک دولت مدرن و غربی در افغانستان، با ارزش‌ها و سنت‌های محلی و سنتی افغان‌ها در تضاد بود. این ناسازگاری‌ها باعث شد که این تلاش‌ها ناکام شوند وافغانستان همچنان با بی‌ثباتی و مشکلات سیاسی مواجه شود).
سرانجام در اوت ۲۰۲۱ خروج ایالات متحده فرا رسید وافغانستان در هرج و مرج مطلق فرو رفت. نه تنها نیروهای آمریکایی با عجله عقب‌نشینی کردند، بلکه تجهیزات نظامی پیشرفته‌ای نیز برای طالبان افغانستان به جا گذاشتند که توانستند کابل را بدون خونریزی در ۱۵ اوت همان سال تصرف کنند. تا پایان ماه، تمام نیروهای خارجی افغانستان را ترک کرده بودند و رئیس جمهور اشرف غنی از کشور گریخته بود.
سقوط کابل و روابط پاکستان و افغانستان: خوش‌بینی اولیه، واکنش جهانی و چالش‌های پیش‌رو
خوش‌بینی اولیه پاکستان: به نظر می‌رسید برای پاکستان، «سقوط کابل» یک پیشرفت خوب محسوب میشد. حتی عمران خان، نخست‌وزیر وقت پاکستان، پیروزی طالبان را به عنوان آزادی افغانستان از «بندهای بردگی» توصیف کرد. این موضوع آشکارا با مواضع واشنگتن دی سی سازگار نبود. ( پاکستان در ابتدا از روی کار آمدن طالبان استقبال کرد و آن را پیروزی افغانستان در برابر “بردگی” تلقی کرد. این دیدگاه به دلیل امیدواری پاکستان به ایجاد ثبات در مرزهای شرقی و مبارزه با گروه‌های تروریستی مانند تحریک طالبان پاکستان (TTP) بود.)
واکنش منفی جامعه بین‌المللی: (به رغم خوش‌بینی پاکستان، جامعه بین‌المللی به ویژه ایالات متحده وهند با نگرانی به این رویداد نگاه کردند. آنها نگران بازگشت طالبان به قدرت ونقض حقوق بشر، به ویژه حقوق زنان، بودند.)
هند ریاست ماهانه چرخشی شورای امنیت سازمان ملل را در اختیار داشت و در طی ۲۰ سال فضای گسترده ای را در افغانستان به ضرر پاکستان ایجاد کرده بود ودر اوت ۲۰۲۱، یک روز قبل از پایان ریاست جمهوری خود، یک جلسه درشورای امنیت سازمان ملل تشکیل داد و قطعنامه شماره ۲۵۹۳ را مطابق توافق دوحه تصویب کرد.
به طور خلاصه، جامعه بین‌المللی بر این باور بود که فشار بر طالبان باید حفظ شود تا آنها را مجبور به تغییر کند وهیچ تمایلی برای به رسمیت شناختن دولت طالبان به همان شکل وجود نداشت.( هند به عنوان رئیس شورای امنیت سازمان ملل، قطعنامه‌ای را تصویب کرد که بر لزوم حفظ فشار بر طالبان برای تغییر رفتار آنها تاکید می‌کرد. این قطعنامه نشان داد که جامعه بین‌المللی تمایلی به به رسمیت شناختن سریع دولت طالبان ندارد.)
مسدود شدن دارایی‌های افغانستان: ایالات متحده و سایر کشورهای غربی یک قدم جلوتر رفتند و دارایی‌های افغانستان در خارج از کشور به ارزش حدود ۷ میلیارد دلار را مسدود کردند. ( یکی از مهم‌ترین اقدامات جامعه بین‌المللی، مسدود کردن دارایی‌های افغانستان بود. این اقدام با هدف ایجاد فشار بر طالبان برای تشکیل یک دولت فراگیر ورعایت حقوق بشر انجام شد.)
- (هر یک از بازیگران اصلی در این معادله، منافع متفاوتی دارند.روابط پاکستان و افغانستان در این دوران حساس پیچیده‌تر شده است. پاکستان به دنبال ثبات در مرزهای شرقی خود است، هند نگران نفوذ پاکستان در افغانستان است وایالات متحده به دنبال جلوگیری از تبدیل شدن افغانستان به پایگاهی برای گروه‌های تروریستی است.
- عدم اعتماد عمیق بین پاکستان وهند، روابط بین این دو کشور را پیچیده کرده است. این عدم اعتماد بر تعاملات آنها در مورد افغانستان نیز تاثیر گذاشته است.
- تغییر رژیم در افغانستان یک فرایند طولانی وپیچیده است. ایجاد یک دولت پایدار وفراگیر در این کشور نیازمند گفتگوهای طولانی و همکاری بین‌المللی است.
روابط پاکستان و افغانستان: چالش‌ها و راهکارهای دیپلماتیک پس از تسلط مجدد طالبان
وضعیت افغانستان پس از تسلط مجدد طالبان بسیار شکننده و پیچیده است. روابط بین پاکستان، افغانستان، ایالات متحده و هند در این زمینه نقش بسیار مهمی ایفا می‌کنند. برای رسیدن به یک راه حل پایدار، همه طرف‌ها باید به دنبال همکاری و گفتگو باشند.)
جالب است که خود طالبان دولت خود را «موقت» نامیدند تا نشان دهند که برای پذیرش سایر ذینفعان داخلی و در صورت امکان تشکیل یک دولت فراگیر آماده هستند اما هیچ کس قانع نشد. حتی پاکستان، عربستان سعودی و امارات متحده عربی که در سال ۱۹۹۶ دولت طالبان را به رسمیت شناخته بودند، این بار محتاطانه عمل کردند.
این چیزی نبود که طالبان از پاکستان انتظار داشتند. برعکس، آنها روی اسلام‌آباد حساب می‌کردند تا رهبری دیپلماتیک را در به رسمیت شناختن دولت «قانونی» خود بر عهده بگیرد. برخلاف انتظار آنها، پاکستان بدون اتلاف وقت صریحاً اعلام کرد که به تنهایی عمل نخواهد کرد و به رسمیت شناختن آنها تنها در نتیجه یک اجماع بزرگتر منطقه‌ای صورت خواهد گرفت.
واز آنجا بود که همه چیز شروع شد و از آن زمان، پاکستان به ضرر خود در افغانستان در حال از دست دادن امتیاز دیپلماتیک است. در نشست فوق‌العاده شورای وزیران خارجه سازمان همکاری اسلامی (OIC) در مورد افغانستان که در دسامبر ۲۰۲۱ در اسلام‌آباد برگزار شد، هیئت طالبان به رهبری امیر خان متقی، وزیر خارجه موقت، مجبور شد در ردیف آخر بنشیند. این در حالی بود که کرسی افغانستان در کنفرانس خالی مانده بود. متقی همچنین در عکس گروهی رسمی وزیران خارجه غایب بود. کابل با عدم ارسال وزیر خارجه خود به نشست چهل و هشتم وزیران خارجه سازمان همکاری اسلامی در اسلام‌آباد در مارس ۲۰۲۲، خشم خود را نشان داد و اسلام‌آباد را تحقیر کرد.
در حالی که دولت طالبان به نظر نمی‌رسید در رسیدگی به نگرانی‌های واقعی پاکستان در مورد تحریک طالبان پاکستان (TTP) صادق باشد، درهنگام بازگرداندن اجباری ده‌ها هزار پناهجوی افغان در پاکستان به وطن خود تنش‌های عمیق و قابل اجتناب ایجاد کرد. علاوه بر این، بسته شدن گاه و بیگاه مرزها برای تجارت و حملات نظامی پاکستان در داخل أفغانستان برای مبارزه با نیروهای TTP، بر خصومت متقابل افزود.
روابط پاکستان و افغانستان در حال حاضر در پایین‌ترین سطح خود قرار دارد. انتظارات متقابل در سه سال گذشته نتوانستند شکل بگیرند. اما منافع پاکستان بسیار بالاتر از دولت موقت طالبان است. دیپلماسی نمی‌تواند منتظر یک راه حل معجزه‌آسا یا غیرمنتظره برای بهبود روابط بین پاکستان و طالبان بماند.
پاکستان باید از چین و امارات متحده عربی الگو بگیرد. در سه سال گذشته، گفته‌ام و نوشته‌ام که اسلام‌آباد باید با چین در مورد افغانستان همکاری نزدیک داشته باشد. سازوکار سه‌جانبه‌ای که قبل از بازگشت طالبان به قدرت وجود داشت باید فوراً احیا میشد. اما تاکنون محقق نشده و اکنون زمان آن رسیده است که پاکستان به تدریج خود را از موضع «اجماع منطقه‌ای» دور کند و فضای دیپلماتیک بیشتری برای خود ایجاد کند. همانطور که اخیراً چین و امارات متحده عربی انجام داده‌اند، پاکستان باید در مشورت‌های محرمانه با کابل، روابط دیپلماتیک کامل در سطح سفیر را با افغانستان احیا کند.
شاید اگر این کار به نوعی همزمان با عربستان سعودی انجام شود، پاکستان بتواند عملکرد بهتری داشته باشد. اسلام‌آباد می‌تواند و باید این کار را انجام دهد، مشروط بر اینکه این دوره از رضایت دیپلماتیک را بشکند.
- عبدالبسیط رئیس موسسه روابط بین‌الملل مارگالا، اسلام‌آباد است. او پیش از این سفیر پاکستان در آلمان و عالی‌ترین کمیسر پاکستان برای هند بود.
