تنها راه حل، دریافت معافیت از آمریکا
خط لوله صلح ایران و پاکستان: رویایی در حال تعليق
بر اساس گزارش گزارشگر انرژی جهانی، خط لوله گاز ایران و پاکستان که با نام خط لوله صلح نیز شناخته می‌شود، از طرحی نشأت گرفته است که قدمت آن به سال ۱۹۹۴ باز می‌گردد. قرارداد این پروژه در سال ۲۰۰۹ بین ایران و پاکستان امضا شد. این خط لوله، گاز را از میدان گازی پارس جنوبی ایران از طریق استان بلوچستان به نوابشاه در استان سند پاکستان منتقل میکند و در آنجا به شبکه‌ی گازرسانی جنوب پاکستان متصل خواهد شد. قطر این خط لوله ۴۲ اینچ است و انتظار می‌رود روزانه ۷۵۰ میلیون فوت مکعب گاز برای ۲۵ سال آینده به پاکستان که با بحران شدید انرژی مواجه است و وابستگی زیادی به واردات گاز طبیعی مایع (LNG) دارد، تأمین کند. این پروژه همچنین به عنوان نمادی از دوستی و همکاری بین دو کشور همسایه تلقی می‌شود.
آغاز ساخت این خط لوله برای سال ۲۰۱۲ و تکمیل آن برای سال ۲۰۱۴ برنامه‌ریزی شده بود. بر همین اساس، مراسم کلنگ‌زنی این پروژه توسط آصف علی زرداری، رئیس جمهور وقت پاکستان و محمود احمدی‌نژاد، رئیس جمهور وقت ایران، در نزدیکی بندر چابهار ایران در مارس ۲۰۱۳ به طور مشترک برگذار شد. با وجودی که ایران بخش خود از خط لوله را به طول ۱۱۰۰ کیلومتر تکمیل کرده است، اما پاکستان هنوز ساخت ۷۸۰ کیلومتر باقیمانده در خاک خود را آغاز نکرده است. دلیل این تأخیر، توقف چندباره پروژه به علت ریسک تحریم‌های آمریکا علیه ایران به خاطر برنامه هسته‌ای این کشور است. برای کاهش فشار کمبود انرژی، پاکستان به واردات LNG از قطر و LPG از روسیه روی آورده است، اما با هزینه ای بسیار بالاتر. در سپتامبر ۲۰۱۹، شرکت‌های دولتی انتقال گاز پاکستان (ISGS) و شرکت ملی گاز ایران (NIGC) توافق‌نامه جدیدی امضا کردند که بر اساس آن، انتظار می‌رفت پاکستان سهم خود از پروژه را تا فوریه-مارس ۲۰۲۴ تکمیل کند، در غیر این صورت، ملزم به پرداخت جریمه سنگین ۱۸ میلیارد دلاری به ایران خواهد شد.
با این حال، در آگوست ۲۰۲۳، “مُصدق مالک”، وزیر مشاور نفت، مجلس ملی را از تعلیق تکمیل خط لوله توسط پاکستان تا زمان لغو تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران مطلع کرد و گفت که دولت پاکستان از طریق کانال‌های دیپلماتیک با مقامات آمریکایی در حال رایزنی برای معافیت این پروژه از تحریم‌ها است.
طبق گزارش مجله فناوری خط لوله (PTJ) در ۲۳ فوریه ۲۰۲۴، کمیته انرژی کابینه موقت فدرال پاکستان با ساخت فاز اول پروژه به طول ۸۰ کیلومتر از مرز ایران تا گوادر موافقت کرد. این اقدام احتمالا برای اجتناب از جریمه احتمالی ۲۰ میلیارد دلاری انجام شده است. این پروژه که انتظار می‌رود حدود ۱۵۸ میلیون دلار هزینه داشته باشد، توسط شرکت خصوصی سیستم‌های انتقال گاز بین استانی (ISGS) اجرا می‌شود و از طریق وجوه حاصل از عوارض توسعه زیرساخت گاز تأمین اعتبار خواهد شد.
بخش باقیمانده خط لوله از گوادر تا نوابشاه در مراحل بعدی ساخته خواهد شد. برای این بخش، پاکستان به دنبال جذب سرمایه‌های کلان بین‌المللی از شرکت‌های پتروناس مالزی و گازپروم روسیه و سرمایه‌گذاران داخلی مانند دولت‌های استان‌های بلوچستان و سند، شرکت نفت پاکستان، شرکت توسعه نفت و گاز، خطوط لوله گاز شمال کشور و چند شرکت دیگر است. ساخت خط لوله صلح ایران و پاکستان از نظر اقتصادی و راهبردی برای پاکستان اهمیت ویژه‌ای دارد.
از نظر اقتصادی، استفاده از این خط لوله برای پاکستان که در حال حاضر تحت فشار هزینه‌های بالای واردات LNG و LPG قرار دارد، بسیار ضروری است. همچنین با تأمین سوخت ارزان‌تر، این خط لوله می‌تواند به رونق بخشیدن صنعت پاکستان کمک کند. با کاهش هزینه‌های تولید، امکان رقابت‌پذیری بیشتر برای کالاهای صادراتی پاکستان فراهم می‌شود و این کشور می‌تواند ضمن افزایش صادرات، نیاز داخلی خود به محصولات صنعتی را نیز برطرف سازد.
اگر هند، چین و بنگلادش بعداً تصمیم به پیوستن به این پروژه بگیرند، پاکستان می‌تواند سالانه حدود ۱.۸ میلیارد دلار درآمد ترانزیت کسب کند. همچنین ساخت خط لوله به توسعه استان‌های بلوچستان و سند پاکستان کمک کرده و فرصت‌های شغلی بیشتری را در هر دو استان ایجاد میکند. علاوه بر این، برآورد شده است که این خط لوله امکان تولید ۵۰۰۰ مگاوات برق را برای پاکستان فراهم میکند که به رفع قطعی‌های برق کمک خواهد کرد.
خط لوله صلح ایران و پاکستان از نظر استراتژیک نیز اهمیت دارد. چرا که می‌تواند راهی عالی برای ایجاد وابستگی اقتصادی متقابل بین ایران، پاکستان و هند (در صورتی که هند همانطور که در ابتدا برنامه‌ریزی شده بود به این پروژه بپیوندد) باشد. این خط لوله می‌تواند با کاهش تنش‌های منطقه‌ای، زمینه را برای همکاری گسترده منطقه‌ای فراهم کند.
اصلی‌ترین دلیل تأخیر در ساخت خط لوله گاز ایران و پاکستان در بخش خاک پاکستان، تهدید آمریکا به اعمال تحریم است. آمریکا پاکستان را به جای واردات گاز از ایران، به واردات گاز از ترکمنستان تشویق میکند.
با وجود اینکه پاکستان به پروژه خط لوله گاز ترکمنستان-افغانستان-پاکستان-هند (TAPI) که آمریکا در آن سرمایه‌گذاری میکند، علاقه‌مند است، اما تهدید تحریم‌های آمریکا، مهم‌ترین دلیل تأخیر در ساخت خط لوله صلح ایران و پاکستان در خاک پاکستان به شمار می‌رود. دلیل این موضوع، بی ثباتی اوضاع افغانستان است که تکمیل پروژه TAPI را با ابهام مواجه میکند. بنابراین، خط لوله صلح ایران و پاکستان از منظر کوتاه مدت، یک گزینه عملی تر به نظر می‌رسد. از این رو، برای تأمین سریع گاز ایران جهت بهبود وضعیت اقتصادی پاکستان (با توجه به قیمت بسیار پایین‌تر گاز ایران نسبت به گاز ترکمنستان)، ساخت خط لوله صلح ایران و پاکستان برای پاکستان بسیار حیاتی است. با این حال، آخرین تحریم‌های آمریکا علیه بخش انرژی ایران، که شرکت‌های فعال با ایران را از دسترسی به سیستم مالی آمریکا منع میکند، بسیار شدیدتر از تحریم‌های گذشته است. با توجه به موارد فوق، تنها گزینه عملی باقیمانده برای تکمیل خط لوله صلح، دریافت معافیت از ایالات متحده برای این پروژه است. متقاعد کردن آمریکا در این زمینه کاملاً محتمل است، زیرا آن‌ها شرایط اقتصادی آشفته پاکستان را درک می‌کنند و تأمین گاز ایران می‌تواند به بهبود وضعیت اقتصادی این کشور کمک کند. پیش از این، «کریدور گازی جنوب» که برای انتقال سالانه ۱۶ میلیارد مترمکعب گاز طبیعی دریای خزر به ترکیه و جنوب اروپا با دور زدن روسیه طراحی شده است، معافیتی از تحریم‌های ایالات متحده علیه مشتریان انرژی ایران دریافت کرده است. این رویداد، پیروزی قابل انتظاری برای این پروژه محسوب می‌شود. همچنین، ایالات متحده علیرغم تحریم‌ها، به ۱۱ کشور از جمله ژاپن، هند و کره جنوبی برای ادامه خرید نفت از ایران معافیت داده است.بنابراین، دریافت معافیت از آمریکا برای پروژه خط لوله صلح ایران و پاکستان امکان‌پذیر است. به محض اینکه پاکستان معافیت را دریافت کند، سرمایه‌گذارانی مانند چین و روسیه برای سرمایه‌گذاری در این پروژه درنگ نخواهند کرد. با این حساب، تکمیل و راه‌اندازی خط لوله صلح برای اسلام‌آباد دور از دسترس نیست، به شرطی که دیپلماسی پاکستان به خوبی عمل کند.
