روابط پاکستان و ایالات متحده آمریکا
میراث جنگ سرد و تحریم های تجاری
CENTO و SEATO
پاکستان از زمان تصویب آن در سال‌های 1954 تا 1955 یکی از اعضای اصلی سازمان پیمان مرکزی (CENTO) و سازمان پیمان آسیای جنوب شرقی (SEATO) بود و در شدیدترین دوران جنگ سرد، با ایالات متحده متحد شد.
در سال 1971تا 1972، پاکستان پس از جنگ شرق پاکستان که در آن پاکستان شرقی با کمک هند با موفقیت از آن جدا شد، به اتحاد خود با ایالات متحده پایان داد. وعده کمک اقتصادی از سوی ایالات متحده در ایجاد این توافقنامه ها نقش اساسی داشت.
در طول جنگ هند و پاکستان در سال 1965، ایالات متحده از ارائه هرگونه حمایت نظامی در برابر تعهدات خود خودداری کرد. این باعث ایجاد احساسات و عواطف ضد آمریکایی در پاکستان شد که ایالات متحده دیگر متحد قابل اعتمادی نیست.
به گفته سی کریستین فیر، ایالات متحده عرضه تسلیحات را به این دلیل قطع کرد که پاکستان “جنگ با هند را با استفاده از پرسنل نظامی عادی که در لباس مجاهدین مبدل شده بودند آغاز کرده بود.” به گفته فیر، در سال 1971 “پاکستانی ها دوباره از ایالات متحده عصبانی شدند،چون آنها را از جنگ دیگری که علیه هند آغاز کرده بودند نجات نداده بود .
تحریم تجاری
در آوریل 1979، ایالات متحده بیشتر کمک های اقتصادی خود تحت قانون کمک خارجی را به پاکستان به دلیل نگرانی که در مورد پروژه بمب اتمی پاکستان داشت ، متوقف کرد.
سپتامبر 2001 و پس از آن
پس از حملات 11 سپتامبر در سال 2001 در ایالات متحده، پاکستان به یک متحد کلیدی با ایالات متحده در جنگ علیه تروریسم تبدیل شد. در سال 2001، جورج دبلیو بوش، رئیس جمهور ایالات متحده، دولت را برای پیوستن به جنگ با تروریسم تحت فشار قرار داد . پرویز مشرف در کتاب خود پرداخت های دریافتی برای تروریست های اسیر شده را اذعان می کند:
“ما 689 نفر را به اسارت گرفتیم و 369 نفر را به ایالات متحده تحویل دادیم. ما در مجموع میلیون ها دلار به عنوان پاداش به دست آورده ایم.”
پرویز مشرف رئیس جمهور سابق پاکستان
در سال 2003، ایالات متحده رسماً یک میلیارد دلار از بدهی پاکستان را در مراسمی در پاکستان بخشید تا پاکستان به “جنگ علیه تروریسم” آمریکا بپیوندد.
امضای امروز بیانگر یک وعده عملی و نقطه عطف دیگری در مشارکت در حال گسترش ما است. نانسی پاول، سفیر آمریکا در بیانیه ای گفت: بخشودگی یک میلیارد دلار بدهی دوجانبه تنها بخشی از یک بسته کمکی چند وجهی و چند میلیارد دلاری است.
پاول گفت: “روابط جدید بین ایالات متحده و پاکستان فقط مربوط به 11 سپتامبر نیست. بلکه در مورد تولد دوباره یک مشارکت طولانی مدت بین دو کشورمان است.” با این حال، حمایت پاکستان از ایالات متحده و جنگ آن ، باعث شده که خشم بسیاری از پاکستانی هایی که از آن حمایت نمی کنند بر انگیخته شود.
در اکتبر 2005، کاندولیزا رایس بیانیه‌ای را ارائه کرد که در آن قول داد که ایالات متحده از تلاش‌های امدادرسانی به زلزله در کشورپاکستان حمایت کرده و به بازسازی آن پس از زلزله کشمیر کمک خواهد کرد.
اتحاد با ایالات متحده
قبل از حملات 11 سپتامبر 2001، پاکستان و عربستان سعودی از حامیان اصلی طالبان در افغانستان به عنوان بخشی از هدف “عمق استراتژیک” خود در مقابل هند، ایران و روسیه بودند.
پس از 11 سپتامبر، پاکستان به رهبری جنرا پرویز مشرف، به دلیل اینکه تحت فشار ایالات متحده بودند، مسیر خود را تغییر داد و به عنوان متحد ایالات متحده به “جنگ علیه تروریسم” پیوست.
پاکستان که نتوانست طالبان را برای تحویل بن لادن و دیگر اعضای القاعده متقاعد کند، تعدادی فرودگاه و پایگاه نظامی برای حمله به افغانستان همراه با سایر حمایت های لجستیکی در اختیار ایالات متحده قرار داد.
از سال 2001، پاکستان بیش از پانصد عضو القاعده را دستگیر و به ایالات متحده تحویل داده است. افسران ارشد ایالات متحده از تلاش های پاکستان در ملاء عام بسیار تمجید و ستایش کردند و همچنین بدلیل اینکه از آنها به اندازه کافی در خلوت تمجید نکرده اند ابراز نگرانی کردند.
با این حال، ژنرال مشرف به شدت مورد حمایت دولت بوش قرار گرفته بود.در عوض حمایت آنها، تحریم ها از پاکستان برداشته شد و از سال 2001 حدود 10 میلیارد دلار کمک عمدتاً نظامی از ایالات متحده، ، دریافت کرده اند . در ژوئن 2004، رئیس جمهور جورج دبلیو بوش، پاکستان را به عنوان متحد اصلی غیر ناتو معرفی کرده و پاکستان واجد شرایط برای خرید فن آوری نظامی پیشرفته از آمریکا شد.
پاکستان از زمان پیوستن به ایالات متحده برای جنگ علیه تروریسم در قالب سربازان و غیرنظامیان جان هزاران نفر از مردم خود را از دست داده است و دوران حساسی را پشت سر می گذارد، با این حال بسیاری از مناطق پاکستان درحال پاکسازی از تروریست هستند.
بمب‌های انتحاری در پاکستان از قبل رایج بوده است، با این حال قبل از 11 سپتامبر چیزی از آنها شنیده نشده بود. طالبان در سال های اخیر هم در افغانستان و هم در پاکستان احیا شده است صدها هزارنفر در داخل پاکستان پناهنده شده اند، زیرا در نتیجه جنگ بین نیروهای پاکستانی و طالبان در مناطقی که هم مرز با افغانستان است مانند سوات که تعداد پناهنده ها در آنجا زیاد است ، مجبور به ترک خانه های خود شده اند.
یک استدلال کلیدی انتخاباتی که باراک اوباما، رئیس جمهور ایالات متحده در مبارزات انتخاباتی خود به آن اشاره می کرد این بود که « آمریکا در مورد ژنرال مشرف مرتکب این اشتباه که “همه تخم مرغ های خود را در یک سبد قرار داد است“ شده است.یعنی نباید فقط به یک گزینه بسنده کرد باید راه ها و روابط مختلف را مورد نظر قرار داد. »
مشرف پس از سال‌ها اعتراض سیاسی توسط وکلا، غیرنظامیان و دیگر احزاب سیاسی در پاکستان، سرانجام با تهدید استیضاح از سمت خود کنار رفت.
با روی کار آمدن اوباما، انتظار می رفت که ایالات متحده کمک های غیرنظامی به پاکستان را طی 10 سال سه برابر کند و به 1.5 میلیارد دلار در سال برساند و کمک‌های نظامی را متناسب با پیشرفت در مبارزه با شبه‌نظامیان انجام دهد.
هدف از این کمک ها، یاری رساندن برای تقویت دولت دموکراتیک جدید به رهبری رئیس جمهور زرداری و کمک به تقویت نهادهای مدنی و اقتصاد عمومی در پاکستان و همچنین برای اجرای برنامه کمکی که دامنه آن گسترده تر از حمایت صرف از ارتش پاکستان باشد، بوده است.
کمک های ایالات متحده از 11 سپتامبر
پاکستان به عنوان بخشی از جنگ علیه تروریسم، متحد اصلی غیر ناتو و دریافت کننده اصلی کمک های ایالات متحده است. بین سال های 2002 تا 2013، پاکستان 26 میلیارد دلار کمک اقتصادی و نظامی و فروش تجهیزات نظامی دریافت کرد. این تجهیزات شامل موارد زیر بودند:
هجده هواپیمای جدید F-16
هشت هواپیمای گشت دریایی P-3C Orion
6000 موشک ضد تانکTOW
500 موشک هوا به هوا AMRAN
6 فروند هواپیمای ترابری C-130 20هلیکوپتر تهاجمی کبرا
یک ناوچه موشکی . Perry-class
حدود نیمی از بسته کمکی در زمان دولت بوش و نیمی دیگر در دوره دولت اوباما پرداخت شد. این کمک ها در دوران دولت اوباما بیشتر اقتصادی بود تا اینکه نظامی باشد.
مشکلات مربوط به عدم اعتماد
در سال 2008، مایک مک کونل، مدیر آژانس امنیت ملی، با احمد شجاع پاشا، مدیر آی‌اس‌آی در گیر شد و ادعا کرد که آی‌اس‌آی به جهادگران به طور محرمانه اطلاع می دهد تا بتوانند پیش از حملات آمریکا علیه آنها ، فرار کنند.
در 11 ژوئن 2008، حمله هوایی گورا پرای، در مرز افغانستان و پاکستان، باعث کشته شدن 10 تن از اعضای سپاه مرزی شبه نظامیان شد. ارتش پاکستان این حمله هوایی را محکوم کرده و آن را اقدامی تجاوزکارانه خواند و روابط دو کشور تیره و تار شد. با این حال، پس از حملات هواپیماهای بدون سرنشین در ماه ژوئن، رئیس جمهور بوش گفته بود “پاکستان متحد قدرتمندی است“.
مقامات غربی ادعا کرده اند که نزدیک به 70 درصد (تقریباً 3.4 میلیارد دلار) از کمک های داده شده به ارتش پاکستان در سال های 2002 تا 2007 به اشتباه خرج شده است. با این حال، روابط ایالات متحده و پاکستان بر اساس معامله و مبادله بوده و کمک های نظامی ایالات متحده به پاکستان برای چندین سال تا همین اواخر بصورت محرمانه بوده است.
علاوه بر این، بخش قابل توجهی از کمک های اقتصادی که ایالات متحده به پاکستان کرد از طریق پیمانکاران بزرگ ایالات متحده که در هدایت پول به مجراهای مختلف تعیین کننده هستند به ایالات متحده بازگشته است. گری آکرمن، نماینده ایالات متحده نیز گفت که مقدار زیادی از کمک های اقتصادی ایالات متحده ، صرف هزینه های مشاوره و هزینه های جانبی شده و از آمریکا خارج نگردیده است.
در حملاتی که در نوامبر 2008 در بمبئی رخ داد ، ایالات متحده به پاکستان اطلاع داد که انتظاردارد در تعقیب کسانی که این حملات را طراحی کرده اند همکاری کامل داشته باشد.
سیاستمداران آمریکایی در کنگره ایالات متحده علنا پاکستان را به پناه دادن به اسامه بن لادن، طالبان افغان و «شورای کویته» متهم کردند، در حالی که قانونگذاران در پارلمان پاکستان هم آمریکایی‌ها را بدلیل اینکه در مورد کنترل مرزهای پرنفوذ شرق افغانستان، جایی که گمان می رفت تحت تعقیب ترین تروریست پاکستان، ملا فضل الله و سازمانش در آنجا مخفی شده باشند کم کاری می کند ، مورد اتهامات جدی قرار دادند.
کشمکش ها و درگیری های مرزی
ایالات متحده و پاکستان چندین درگیری نظامی را در مرز افغانستان و پاکستان تجربه کرده اند.این درگیری‌ها بین نیروهای آمریکایی مستقر در افغانستان و نیروهای پاکستانی که از مرز محافظت میکردند رخ داد. در 26 نوامبر 2011، 28 سرباز پاکستانی در حمله هوایی به مواضع پاکستان در نزدیکی مرز کشته شدند. این حمله بیشتر به روابط ایالات متحده و پاکستان آسیب وارد کرد و بسیاری در پاکستان خواستار اتخاذ موضعی تندتر بر علیه ایالات متحده بودند.
پس از این حادثه، هیلاری کلینتون، وزیر امور خارجه ی ایالات متحده، و لئون پانتا، وزیر دفاع، با همتایان پاکستانی خود در بیانیه ای مشترک “عمیق ترین تسلیت” خود را ابراز کردند و همچنین از تحقیقات ناتو حمایت کردند. سخنگوی ناتو همچنین گفت که ناتو از کشته شدن نظامیان پاکستانی بسیار متاسف است.
2009: کمک های نظامی و اقتصادی ایالات متحده
در 14 سپتامبر 2009، رئیس جمهور پیشین پاکستان، پرویز مشرف، اعتراف کرد که کمک های خارجی آمریکا به پاکستان از هدف اصلی آن یعنی مبارزه با طالبان به آماده شدن برای جنگ علیه همسایه ی خود یعنی هند منحرف شده است. دولت ایالات متحده هم در پاسخ به او اعلام کرده است که این اتهامات را جدی خواهد گرفت.
با این حال پرویز مشرف همچنین گفت: “هرجا تهدیدی علیه پاکستان وجود داشته باشد، ما از آن تجهیزات در آنجا استفاده خواهیم کرد. اگر تهدید از جانب القاعده یا طالبان باشد، در آنجا استفاده خواهد شد و اگر تهدید از سوی هند باشد، ما مطمئناً از آن استفاده خواهیم کرد.
در اواخر سال 2009، هیلاری کلینتون در پاکستان در مورد جنگ علیه شبه‌نظامیان سخنرانی کرده و گفت: «ما ارتش پاکستان را به خاطر جنگ شجاعانه آنها تحسین می‌کنیم و متعهد می‌شویم که در مبارزه شما برای صلح و امنیت، شانه به شانه مردم پاکستان باشیم.»
در اکتبر 2009، کنگره ایالات متحده 7.5 میلیارد دلار کمک غیرنظامی به پاکستان برای پنج سال آینده از طریق کری لوگار بیل تصویب کرد. در فوریه 2010، باراک اوباما، رئیس جمهور ایالات متحده، افزایش بودجه به پاکستان برای “ترویج ثبات اقتصادی و سیاسی در مناطق استراتژیک مهمی که ایالات متحده دارای منافع امنیتی ویژه بود” را دنبال می کرد.
اوباما همچنین به دنبال کمک 3.1 میلیارد دلاری برای پاکستان برای شکست القاعده در سال 2010 بود.
در 1 دسامبر 2009، رئیس جمهور باراک اوباما در یک سخنرانی سیاسی در مورد پاکستان گفت: “در گذشته، ما اغلب روابط خود را با پاکستان بصورت محدود تعریف می کردیم. آن روزها به پایان رسیده است. مردم پاکستان باید بدانند که آمریکا تا مدت ها پس از خاموش شدن سلاح ها به عنوان حامی قوی امنیت و شکوفایی پاکستان باقی خواهد ماند تا پتانسیل عظیم مردم آن آزاد شود.”
رئیس جمهور اوباما همچنین گفت: “در گذشته، ما اغلب روابط خود را با پاکستان به صورت محدود تعریف می کردیم، آن روزها به پایان رسیده است. با حرکت رو به جلو، ما متعهد به مشارکت با پاکستان هستیم که بر اساس منافع متقابل، احترام متقابل و اعتماد متقابل بنا شده است. و اینکه دو کشور یک “دشمن مشترک” دارند که آن مبارزه کردن با افراط گرایی اسلامی می باشد.
اداره امنیت حمل و نقل ایالات متحده (TSA) پس از محاسبات یک بمب گذاری خنثی شده در یک پرواز که در خطوط هوایی نورث وست در سال2009 اتفاق افتاد، مجموعه جدیدی از دستورالعمل های غربالگری را صادر کرد که شامل پرواز برای مسافران کشورهای مورد علاقه، از جمله پاکستان، می شد.
یکی از نشانه های گسترش شکاف بین دو متحد، این بود که در 21 ژانویه، پاکستان درخواست ایالات متحده برای آغاز حملات جدید علیه شبه نظامیان در سال 2010 را رد کرد.
پاکستان گفت: «به مدت شش ماه تا یک سال نمی‌تواند هیچ حمله جدیدی را علیه شبه‌نظامیان آغاز کند زیرا می خواهد به دستاوردهای قبلی خود «ثبات» ببخشد. با این حال، ایالات متحده همچنان از تلاش نظامی پاکستان علیه ستیزه جویان تمجید می کرد.
علاوه بر این، رئیس‌جمهور پاکستان در دیدار با هیأت آمریکایی گفته بود که پاکستان برای مبارزه با ستیزه‌جویی در هشت سال گذشته متحمل بیش از 35 میلیارد دلار شده است. و رئیس جمهور همچنان خواستار “همکاری بیشتر پاکستان و ایالات متحده” بود.
2010: مسائل مربوط به مشارکت ائتلافی
در فوریه 2010، ان دبلیو پترسون (سفیر ایالات متحده در پاکستان) گفت که ایالات متحده به مشارکت با پاکستان متعهد است و در ادامه گفت: این تعهد به پاکستان قدرت چشم انداز ما را منعکس می کند در حالی که ایالات متحده هنوز در حال بهبودی از اثرات رکود جهانی است،. با این حال، ما این تعهد را پذیرفته ایم، زیرا موفقیت پاکستان در اقتصاد، جامعه مدنی و نهادهای دموکراتیک آن را برای خودمان، برای این منطقه و برای جهان مهم می دانیم.
بین سال های 2002 تا 2010، پاکستان تقریباً 18 میلیارد دلار کمک نظامی و اقتصادی از ایالات متحده دریافت کرد. در فوریه 2010، دولت اوباما درخواست 3 میلیارد دلارکمک اضافی علاوه بر مبلغ 20.7 میلیارد دلار کرد.
در اواسط فوریه 2010، پس از دستگیری دومین فرد قدرتمند در طالبان ، عبدالغنی برادر در پاکستان توسط نیروهای پاکستانی، کاخ سفید از این عملیات استقبال کرد. علاوه بر این، دبیر مطبوعات کاخ سفید رابرت گیبز گفت که این یک “موفقیت بزرگ برای تلاش های متقابل ما (پاکستان و ایالات متحده) در منطقه است” و از پاکستان برای دستگیری تمجید کرده و گفت که این نشانه افزایش همکاری با ایالات متحده در مبارزه با تروریسم است.
در ماه مارس، ریچارد هالبروک، فرستاده ویژه ایالات متحده در پاکستان، گفت که روابط ایالات متحده و پاکستان در دوران اوباما شاهد “بهبود قابل توجهی” بوده است. او همچنین گفت: “هیچ دولتی در روی زمین به اندازه پاکستان این قدر مورد توجه قرار نگرفته است.”
2011: اتهامات و حملات آمریکا در پاکستان
سال 2011 توسط بی‌بی‌سی به‌عنوان «سال فاجعه‌بار» برای روابط پاکستان و ایالات متحده ارزیابی شد که در درجه اول به دلیل سه رویداد : حادثه ریموند آلن دیویس، مرگ اسامه بن لادن و حادثه سلاله بود. در اوایل سال 2005، انتقاد غرب علیه پاکستان افزایش یافت و بسیاری از خبرنگاران سیاسی اروپایی و آمریکایی پاکستان را در سطح عمومی مورد انتقاد قرار دادند. روز نامه ی اکونومیست مستقر در لندن نوشت: «پاکستان به عنوان متحد آمریکا، مایه شرمساری ایالات متحده شده است.»
در ژانویه 2011، حادثه ریموند آلن دیویس رخ داد که در آن ریموند دیویس، یک پیمانکار امنیتی خصوصی، دو شهروند پاکستانی را به ضرب گلوله کشت. این اقدام باعث اعتراضات در پاکستان و تهدید روابط بین ایالات متحده و پاکستان از جمله روند کمک‌ها شد. پاکستان علیرغم درخواست ایالات متحده برای آزادی او به دلیل برخورداری از مصونیت دیپلماتیک، او را تحت تعقیب قرار داد.
در نهایت پس از پرداخت پول توسط ایالات متحده به خانواده ی پاکستانی های کشته شده، او آزاد شد، اما این حادثه نمادی از ماهیت بی ثبات روابط بین آمریکا و پاکستان بود. علیرغم این روابط دشوار، ایالات متحده اعلام کرده بود که همچنان متعهد به کمک به دولت دموکراتیک جدید پاکستان در زمینه های توسعه، ثبات و امنیت خواهد بود.
سازمان سیا مدتها بود به مخفی شدن اسامه بن لادن در پاکستان مظنون بود. هند و ایالات متحده نیز پاکستان را متهم می کردند که به طالبان پناهگاهی امن داده است اما پاکستان بارها این اتهامات را رد کرده بود.
حمله به سفارت ایالات متحده و مقر ناتو در کابل منجر به متهم شدن شبکه حقانی شد که دریاسالار آمریکایی مایک مولن آن را “بازوی واقعی سازمان اطلاعات نظامی پاکستان” خواند.
پاکستان با فراخواندن وزیر دارایی خود که در سفر به سازمان ملل بود واکنش نشان داد. پاکستان همچنین سعی کرد روابط خود را با چین و عربستان سعودی برای مقابله با ایالات متحده تقویت کند. دولت چین به پاکستان توصیه کرد که از هرگونه تعهدی که می تواند روابط چین با آمریکا و هند را به خطر بیندازد، خودداری کند.
ایالات متحده مجدداً با انتشار فراخوانی از پاکستان خواست تا علیه شبکه حقانی اقدام کند وگرنه ایالات متحده مجبور خواهد شد که خودش این تهدید را به صورت یکجانبه حل کند. گروه های اسلامی در پاکستان با صدور فتوایی، جهاد علیه آمریکا را اعلام کردند. به دنبال آن پاکستان آمریکا را تهدید به تلافی در صورت اقدام یک جانبه آمریکا علیه شبکه حقانی کرد.
در ماه مه 2011، سلیم شهزاد، روزنامه نگار پاکستانی کشته شد و در ماه سپتامبر، نیویورکر گزارش داد که دستور کشتن شهزاد از سوی یکی از افسران ستاد ژنرال کیانی صادر شده است. دریاسالار مولن در ژوئیه ادعا کرد که قتل شهزاد توسط دولت پاکستان “تصویب” شده است، اما آی اس آی هرگونه دخالت در قتل شهزاد را رد کرد.
در سال 2011 گزارش شد که جاسوسان سازمان اطلاعات نظامی پاکستان با دانشگاهیان و روزنامه‌نگاران در ایالات متحده تماس گرفته‌اند و آنها را تهدید کرده‌اند که درباره جنبش استقلال بلوچستان و یا نقض حقوق بشر توسط ارتش پاکستان صحبتی نکنند. ، در غیر این صورت خانواده های آنها آسیب خواهند دید.
فروپاشی اتحاد و مرگ اسامه بن لادن
اسامه بن لادن، رئیس وقت گروه شبه نظامی القاعده ، در 2 می 2011 کمی بعد از ساعت 1 بامداد به وقت محلی توسط یک واحد نظامی از نیروهای ویژه ایالات متحده در پاکستان کشته شد.
این عملیات با نام رمز عملیات نیزه نپتون به دستور باراک اوباما رئیس جمهور ایالات متحده، در یک عملیات از سازمان اطلاعات مرکزی ایالات متحده (سیا) و توسط تیمی از نیروی دریایی ایالات متحده به نام SEAL که این تیم از گروه ویژه توسعه جنگ نیروی دریایی ایالات متحده بود که به عنوان DEVGRU یا به طور غیر رسمی با نام قبلی خود (تیم ششم SEAL ( شناخته می شد و با فرماندهی عملیات ویژه مشترک و با پشتیبانی ماموران سیا در روی زمین انجام شد.
به گفته مقامات دولت اوباما، مقامات آمریکایی تا زمانی که این حمله به پایان نرسیده بود، اطلاعاتی را در مورد این حمله با دولت پاکستان در میان نمی گذاشتند. مایکل مولن، رئیس ستاد مشترک ارتش پاکستان، حدود ساعت 3 بامداد به وقت محلی با اشفق پرویز کیانی، فرمانده ارتش پاکستان تماس گرفته و او را از عملیات ابیت آباد مطلع کرد.
به گفته وزارت خارجه پاکستان، این عملیات به طور کامل توسط نیروهای آمریکایی انجام شده است.مقامات سازمان اطلاعات نظامی پاکستان (ISI) اظهار میکردند که آنها درآن عملیاتی که از آن به عنوان عملیات مشترک نام می برند ، نیز حضور داشتند. رئیس جمهور آصف علی زرداری این موضوع را به صراحت رد کرد. سلمان بشیر، وزیر امور خارجه پاکستان بعداً تأیید کرد که ارتش پاکستان پس از اطلاع از حمله، هواپیماهای اف-16 خود را سریع بسیج کرده بود، اما پس از خروج هلیکوپترهای آمریکایی به محوطه رسیده بود.
روابط پاکستان و ایالات متحده آمریکا (قسمت چهارم) ←
