تهدیدها و فرصتهای روابط پاکستان و افغانستان

آیا پاکستان و افغانستان می توانند از شر تناقضهای جاری در میان مشترکات عمده ناشی از موقعیت جغرافیایی و جمعیتی این دو کشور از یک سو و بی اعتمادی عمیق و دوگانگی های عمده پیش آمده ازسوی دیگر را، که امکان همکاری های نزدیک این همسایگان را خنثی می کند ، خلاص شوند ؟

اختلافات میان دو کشور افزایش یافته و همچنان نیز در حال افزایش است.

در آخرین دور از تنش ها، با شناسایی ارتباط مخفیگاه های گروه تحریک طالبان پاکستان(TTP)  با حاکمان افغانستان توسط اسلام آباد، با  افزایش حملات شبه نظامی در پاکستان  ، باعث دستور بازگشت 1.7 میلیون پناهنده غیر قانونی به افغانستان  شده است. این دستور دوباره فضای مجازی و سیاسی را با برانگیختن احساسات مردم و سرزنش مسوولان پر کرده است.

دولت پاکستان پشتوانه و حمایت زیادی در خصوص  اعلام مهلت اولیه یک ماهه اسلام آباد برای خروج پناهندگان غیر قانونی افغانی از خاک این کشور ندارد. حتی کسانی که از بازگشت پناهندگان افغان حمایت می کنند ، خواستار یک برنامه بازگشت  برنامه ریزی شده  و شفاف شده اند.

این موضوع به طور قابل توجهی ، در فضای مجازی پویا و  پر جنب و جوش ، هر گونه پاسخ سریع و  سطحی به مسائل جدی مانند جنگ طلبی ، باعث قرار گرفتن پاکستان درجایگاه منفی هم در داخل و هم در خارج از کشور شده است.

جالب است که هیچ نشانه ای از کابل یا قندهار دیده نمی شود که بازگشت پناهندگان افغان آنها را مجبور به اقدام علیه تحریک طالبان پاکستان(TTP)   کند و هر گفتگوی دوجانبه ای به احتمال زیاد منجر به اقدام عملی از سوی کابل نخواهد شد. باید درنظر داشت که طالبان افغانستان  تا حدی  به کمک های گذشته TTP مدیون هستند. این یک واقعیت است که طالبان افغانستان در جلسات خصوصی،  رویه مدارا و تسلیم درقبال ایشان داشته باشند.

تنش ها در مورد سیاست “بازگشت پناهندگان” پاکستان همچنان ادامه دارد اما خوشبختانه حتی امروز ، روابط پاکستان و افغانستان به ندرت به محدوده صفر کاهش یافته است.

روزگار گذشته با امروز متفاوت بود- روزگار شاد دهه 60 زمانی که عبور از سرزمین های غرب پاکستان ، مانند افغانستان و ایران  یک کار آسان بود.
اما زمانه عوض شده است. موتورسواران جوان ، خانواده ها و دوستانی که به  همسایگان غربی پاکستان سفر می کردند تا فیلم تماشا کنند ویا برای خوشگذرانی و تفریح آخر هفته ، با یک واقعیت کاملا متفاوت روبرو شده اند.

یک حاکمیت جدید که در شرایط دشوار از جمله همسایگان خشمگین و رقابت های بزرگ قدرت متولد شده است ، باعث شد مسیر روابط پاکستان با همسایه غربی اش با تحولات سیاسی و نظامی همراه شود.

جالب اینجاست که علیرغم ارتباط قابل توجه جمعیت شناختی ، فرهنگی و تجاری در میان جمعیت قابل توجه  پاکستان و افغانستان ، خصومت استراتژیک بین دولت ها ،باعث میشود فضای دوجانبه برای گسترش روابط خوب همسایگی ، مناسب نباشد.

در دهه های اولیه تاسیس پاکستان ، روابط پاکستان و افغانستان به شدت متزلزل شد و دولت افغانستان نیروهای خود را برای اشغال خاک پاکستان اعزام کرد که در نهایت پاکستان یک توافق اتحاد بین دو همسایه را پیشنهاد کرد.

حمله شوروی در سال 1979 و شورش افغانستان در دهه های 80 و 90 که توسط ایالات متحده و پاکستان تأمین مالی شد ، شکل پیچیده تری از سوء ظن و خصومت بین پاکستان و افغانستان ایجاد کرد.
شاید اتفاقات بعد از سال 1979 ،  توسط پاکستان ایجاد نشده باشد ، اما در واقع دولت پاکستان تصمیم گرفت که بخشی جدایی ناپذیر از واقعیت شورش و مقابله با شورش باشد.

آغا شاهی ، دیپلمات افسانه ای پاکستان و وزیر امور خارجه سابق، اغلب یادآوری میکرد که او به رئیس ارتش وقت یعنی آقای  ژنرال ضیا الحق ، که پاکستان را در عملیات مخفیانه مهندسی شده سیا هدایت  می کرد ، گفته بود که تنها یک دست دادن با آمریکایی ها درباره افغانستان کافی است، و نیازی به یک آغوش گرم گرفتن نمی باشد. پس از رفتن شاهی ، این”آغوش” با پیامدهای عظیم خود ادامه یافت تا جایی که حتی امروز نیز باعث تاثیرگذاری قابل توجهی در روابط بین دو همسایه ای است که علیرغم وابستگی به یکدیگر، روابط نابسامانی دارند.

اثر مرکب تعداد زیادی از موضوعات بزرگ و قابل توجه، وضعیت فعلی روابط دوجانبه را تعریف کرده است: موضوعاتی مانند ورود بیش از سه میلیون پناهنده افغان به پاکستان ، پناهگاه های جنگجویان افغان در پاکستان که ابتدا شوروی و پس از آن افغان ها را در کابل هدف قرار می دهند ، جنگ طولانی طی چند دهه بین نیروهای ناتو به رهبری ایالات متحده و طالبان افغان ، پناه دادن طالبان حاکم برکابل به طالبان پاکستان .

با این حال روابط تجاری دوجانبه هنوز عملیاتی است و مذاکره مجدد توافقنامه تجارت ترانزیت (TTA) در جریان می باشد . هر چند تناقضات در توافق ترانزیت تجاری و همکاری همچنان باقی است.

به عنوان مثال ، در اوایل ماه نوامبر در اجلاس اکو در شهر تاشکند ، تناقض فشار بیش از حد و وابستگی بیش از حد به این رابطه توسط نخست وزیر موقت پاکستان بیان شد. در عرض 24 ساعت بعد از این اظهارات، او صریحا از کابل خواست که بین اسلام آباد  و گروه های مخالف(TTP) مستقر در افغانستان، یکی را انتخاب کند. روز بعد ، نخست وزیر پاکستان آقای کاکر،  از اهمیت افغانستان در موفقیت پروژه اتصال کریدورهای منطقه ای صحبت کرد.

اخیرا با وجود شکایات مداوم کابل در مورد بازگشت پناهندگان ، وزیربازرگانی افغانستان برای مذاکرات تجاری سه جانبه أفغانستان،  پاکستان و ازبکستان به اسلام آباد رفت. بر اساس بیانیه وزارت بازرگانی افغانستان ، یک گروه فنی سه جانبه این هفته جلسه خواهد داشت تا  راهکارهایی برای افزایش تجارت منطقه ای از طریق سرمایه گذاری های مشترک و بهبود امکانات ترانزیت را شناسایی کند.

روابط پاکستان و افغانستان تقریبا همیشه ناپایدار بوده و کابل و اسلام آباد همواره در تضاد با یکدیگر بوده اند.علیرغم گذشت 75 سال از این روابط ، الگوی سینوسی بین تعامل و خصومت هنوز هم وجود دارد.

رهبری خردمندانه و همه جانبه گرایانه در میان تناقضات ، هسته ی اصلی بهبود روابط پاکستان و أفغانستان است .

پاکستان اهمیت روابط خود با افغانستان را برای تجارت ، بازرگانی و امنیت  تا حدودی درک می کند و لازم است با بردباری ،روابط دوجانبه و منطقه ای را راهبری نماید .