پاکستان و مشکلی به نام گاز

رویکرد پاکستان در مورد گاز طبیعی ،مثال واضحی از مواجهه با کمبودهای روزافزونش است که باعث میشود بیشتر و بیشتر به عقب رانده شود. پاکستان از گذشته های بسیار دور و سالهای ابتدائی تکوینش با اکتشافات فراوان گاز روبرو بوده و ازآن بهره مند شده است. یکی از اولین شرکت های  دولتی ایجاد شده در این کشور “پاکستان پترولیم”است که در سال ۱۹۵۰ تاسیس شد.

پاکستان کشوری است  که به سختی منابع انرژی دارد و عملا توانایی تولید برق در بدو تاسیس ندارد ولی به دلیل تامین فراوان گاز طبیعی داخلی ،پایگاه صنعتی قابل توجهی برای خود ایجاد کرده است. در واقع ، تعداد کمی از مردم این را می دانند ، اما قدیمی ترین تولید کننده کود کشور — Engro — در اوایل دهه ۱۹۶۰ شروع به کار کرد ، زمانی که شرکت مادر اصلی آن به نام Esso به دنبال نفت بود و به طور تصادفی در میدان” ماری ” که در آن زمان در وسط بیابان بود ، گاز پیدا کرد.

از آنجا که Esso یک شرکت نفتی بود ، کارشناسانش علم و تکنولوژی بهره برداری از گاز را نداشتند و برای چند سال آن را رها کردند. بعدها کسی در جایی فهمید که اگردولت  با آنها بر سر قیمت مناسب کود کنار بیاید، با توجه به اینکه کود یک محصول با قیمت کنترل شده بود کود تولید کنند .

از آن زمان تا اواسط دهه ۱۹۶۰ کود Esso بوجود آمد که احتمالا دومین تولید کننده کود کشور در آن سالها بود. بعد از آن، اکتشافات بیشتری انجام شد و تولید کنندگان کود بیشتر به ویژه در اواخر دهه ۱۹۷۰ با ورود شرکت کود فوجی به همان کسب و کار وارد شدند.

اولین نیروگاه های حرارتی نیز در دهه ۱۹۷۰ به همراه قابلیت تولید برق از نیروگاه های بزرگ آبی در مقیاس بزرگ که از زمان راه اندازی سد های “منگلا “و “تربیلا “در اواسط دهه ۱۹۶۰ تا اواخر دهه ۱۹۷۰ آعاز شده بود ، بوجود آمدند.

نیروگاه حرارتی” گودو ” اولین و بزرگترین نیروگاه از این نوع بود که به طور کامل با گاز طبیعی کار می کرد و در سال ۱۹۷۴ به بهره برداری رسید. این نیروگاه در “خاندکوت” واقع شده بود ، تقریبا در فاصله مساوی  از سه مرکزجمعیتی بزرگ قرارداشت: کراچی ، لاهور و کویته که میبایست خدمات برقی را به آنها ارائه دهد. تا به امروز این نیروگاه در حال فعالیت است ، اگرچه برخی از توربین های آن از زمان اولین بهره برداری آن تعویض شده اند.

امروزه تقریبا یک چهارم گاز مصرفی کشور وارداتی است.

در کنار کود و تولید برق ، گاز طبیعی نیز به مقدار زیادی  تا دهه ۱۹۹۰  به مصرف کنندگان داخلی داده می شد و پاکستان مسلما یکی از بزرگترین زیرساخت های توزیع گاز لوله کشی  را در جهان داشته است.  صنایع دیگری نیزدر طول این مسیر ظاهر شدند ، به عنوان مثال صنعت سیمان و بخصوص صنعت نساجی که در پروسه های تولید خود از گاز بعنوان سوخت خوبی برای تغذیه دیگ بخار استفاده میکردند.

اینگونه بود که این دارایی داخلی به مهم ترین سوخت اصلی در کشور تبدیل شده بود. شاید تعجب آور باشد اما منابع فراوان گاز طبیعی ما در واقع کشور را از بار اصلی شوک های مختلف قیمت نفت در اقتصاد جهانی در طول این دهه ها  ، محافظت کرده است.

این به این معنی نیست که پاکستان در برابر شوک های نفتی دهه ۱۹۷۰ یا اواخر دهه ۲۰۰۰ مصون بود. فقط برای تاکید بر این است که  اگر موهبت گاز طبیعی نبود ،اقتصاد این کشور بسیار بیشتر ضربه می خورد و حداقل بخشی از تأثیر این شوک ها را جذب می کرد.

در اوایل دهه ۱۹۸۰ ،کارشناسان به این باور رسیده بودند که قیمت گذاری گاز باید تغییر کند ، با این وجود هیچ کس در کشور برای انجامش اقدامی نکرد.

صندوق بین المللی پول خواستار چنین اصلاحاتی در قیمت گذاری بود ، اما رژیم ژنرال ضیاءالحق هیچ تعهدی برای انجام آن نداشت ، در عوض مدعی بود که انجام این کار پیامدهایی برای امنیت غذایی که اخیرا پس از چند دهه مبارزه سخت به دست آمده است ،خواهد داشت. اما با شروع دهه ۱۹۸۰ ،این دیدگاه همچنان گسترش یافت و در اواسط دهه ۱۹۸۰ ، یک کمیسیون با هدف اصلی تحقق تغییر قیمت در هیئت مدیره تشکیل شد.

این کمسیون توسط “ای – ان – قاضی ” ، یک کارشناس ارشد و با تجربه از حلقه  داخلی غلام اسحاق خان رهبری می شد ، که نشان دهنده جدی بودن قصد و اراده آنها در حل این مساله بود. کمیسیون کارش را با بررسی مسائل مربوط به کود شروع کرد و سپس وارد حوزه های دیگری مانند نفت و محصولات کشاورزی از قبیل گندم و پنبه شد.

کمیسیون به دلایل مختلف نتوانست قیمت گذاری کود را لغو کند. تولید کنندگان گفتند که اگر یک کارخانه جدید راه اندازی شود ، مطابق آن قیمت گذاری جدید کود صورت گیرد. کمیسیون دریافت که قیمت کود با گاز و همچنین قیمت گذاری محصولات غذایی مرتبط است و تنظیم این قیمت کلیدی تاثیر زیادی بر سایر قیمت ها خواهد داشت. تا به امروز هم ، قیمت کود همچنان یک قیمت کنترل شده است.

سپس در برنامه پنج ساله هفتم ، دیدگاه جدیدی شروع به شکل گیری کرد: که مخازن گاز پاکستان احتمالا تمام می شوند ، و هیچ کشف جدیدی نیزصورت نمیگیرد یا احتمال انجام کشف جدید کم است. در اوایل دهه ۱۹۹۰ ، اولین پیش بینی ها نشان داد که میدان های گاز پاکستان وارد دوره کاهشی خود در حدود سال ۲۰۰۸ یا ۲۰۱۰ می شوند.

با توجه به تعداد صنایعی که به گاز به عنوان سوخت اصلی وابسته بودند و اهمیت آن در کشاورزی و تولید مواد غذایی ، این پیش بینی مانند پیش بینی یک فاجعه بود.

برای جلوگیری از این فاجعه ، همانطور که پیش بینی ها هشدار میداد ، میبایست اقداماتی از قبل آغاز میشد. افزایش عملیات اکتشافی ، محدود کردن مصرف گاز ، و مهمتر از همه ،اصلاح قیمت گذاری . ولی هیچکدام از این موارد اتفاق نیفتادند.

سیستم قیمت گذاری به روال قبل باقی ماند. هیچ کشف جدیدی انجام نشد که بتواند روند کاهشی را به تعویق بیندازد و به جای محدود کردن مصرف ، در اوایل دهه ۲۰۰۰ ، رژیم ژنرال مشرف بخش کاملا جدیدی را به عنوان مدعی بر گاز طبیعی داخلی باز کرد: سوخت خودرو.  بعد از آن بسرعت بخشی از قدرت آن برای مصرف در صنعت نساجی بکار گرفته شد.

روند نزول در حدود سال ۲۰۱۰ بر اساس برنامه آغاز شد. پنج سال بعد ، پاکستان برای اولین بار در سال ۲۰۱۵ واردات گاز را آغاز کرد. و امروزه تقریبا یک چهارم گاز مصرفی در کشور وارداتی است ، به این معنی که قیمت آن کاملا بازاری محاسبه میشود.

در حال حاضر برای پاکستان دوره ای از تغییرات تند و سریع به این واقعیت جدید آغاز می شود. درسال گذشته شاهد افزایش شدید قیمت بنزین بود. در سال جاری هم شاهد افزایش دیگری بود ، در سال آینده نیز شاهد افزایش های بيشتری خواهد بود و این اتفاق زمانی می افتد که بجای اصلاحات ، شما به محافظت از وضع فعلی اکتفا کنید.