معرفی و مقایسه دانشگاه های ممتاز در ایران و پاکستان

معرفی و مقایسه دانشگاه های ممتاز در ایران و پاکستان

با نیایی مشترک، مرزهایی پهناور و اشتراکات فرهنگی، مذهبی یکسان و سیستم حکمرانی مشترک ( جمهوری اسلامی) اما مردم دو کشور ایران و پاکستان هنوز ناگفته بسیاری برای هم دارند که این فصل مشترک ها پتانسبل به القوه ای برای گسترش مناسبات فراهم نموده و از آنجمله، تبادلات علمی بین این دو سرزمین است. در این پژوهش بنا داریم تا نگاهی اجمالی داشته باشیم بر دانشگاه های تراز اول هر کشور و مقایسه این دو تا امکان سنجی مختصری باشد بر شناسایی نقاط قوت و ضعف هر یک.

بر اساس آنچکه در سایت www.usnews.com آمده دانشگاه تراز یک در کشور جمهموری اسلامی پاکستان، دانشگاه قائد اعظم (Quaid I Azam) است.

این دانشگاه به افتخار قائد اعظم محمد علی جناح، بنیانگذار پاکستان در سال 1976 – که سال تولد صدمین سالگرد او بود – به دانشگاه قائد اعظم تغییر نام داد. با این حال، املای نام دانشگاه متفاوت بود، یعنی به جای “e” از “i” استفاده شد که این دو کلمه را در عنوان قائد اعظم جناح به هم پیوند می‌دهد.  دانشگاه قائد اعظم (که زمانی دانشگاه اسلام آباد نامیده می شد) در جولای 1967 بر اساس قانون مجلس شورای ملی تأسیس شد و برنامه های آموزشی و پژوهشی را برای مقاطع دکترا و کارشناسی ارشد آغاز کرد.

با این حال، به تدریج و بعداً تصمیم به ارائه برنامه های کارشناسی ارشد، فارغ التحصیل و اکنون در مقطع کارشناسی گرفته شد. این دانشگاه به دلیل شهرت بین‌المللی، اساتید و برنامه‌هایش تعداد زیادی از دانشجویان خارجی را نیز جذب می‌کند، اگرچه پذیرش تعداد معینی از دانشجویان را از تمام مناطق کشور در دستور کار دائمی خود دارد، زیرا دانشگاهی وابسته به دولتی فدرال است. از همین روی رئیس دانشگاه قائد اعظم رئیس جمهور وقت کشور بوده و معاون فعلی آن دکتر جاوید اشرف هستند.

بر اساس رتبه بندی QS دانشگاه 378 جهان و 91 در آسیا شناخته شده است. در حالی که در دسته بندی USNEWS در رتبه 461 جهانی و 83 در آسیا قرار دارد. بر اساس آخرین رتبه بندی تایمز آموزش عالی در سال 2022، QAU تنها دانشگاه پاکستان است که در بین 401 تا 500 دانشگاه برتر جهان رتبه بندی شده است.

قائد اعظم توانسته است با برخی از دانشگاه های منتخب اروپا، آسیای جنوبی و ایالات متحده ارتباط برقرار کند. موسسات آموزشی و تحقیقاتی بین المللی از جمله یونسکو، IRSIP، Agencia Espanole de Cooperation International (اسپانیا) و غیره فعالیت های تحقیقاتی خود را با دانشگاه شریک شده اند. علاوه بر این، تعداد معقولی از اعضای هیئت علمی دانشگاه در دانشگاه‌های بین‌المللی مانند آکسفورد، کمبریج، کلمبیا، هایدلبرگ و غیره مشغول به کار بوده‌اند و تشویق و جوایزی مانند جایزه صلح بین‌المللی از بروکسل را به دست آورده‌اند.

در حال حاضر دارای چهار دانشکده و 9 موسسه آموزشی و پژوهشی، مرکز و مدرسه است. به طور خلاصه شامل دانشکده علوم زیستی، دانشکده علوم طبیعی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشکده پزشکی (وابسته)، مرکز مطالعات منطقه برای آفریقا، شمال و جنوب آمریکا، مرکز تعالی در مطالعات جنسیت، موسسه ملی مطالعات پاکستان، موسسه ملی روانشناسی موسسه ملی تحقیقات تاریخی و فرهنگی، موسسه ملی تمدن های آسیایی و مرکز کامپیوتر.

این دانشگاه برای نیازهای روزافزون آموزشی و فنی کشور، آموزش و پرورش با کیفیتی را در اقشار پایین زندگی در زمینه کامپیوتر ارائه می دهد و طیف گسترده ای از دوره های کوتاه مدت گواهینامه و دیپلم را برگزار می کند. در مجموع، بیش از 5500 دانشجو در برنامه های دانشگاهی ثبت نام کرده اند.

روابط بین ایران و پاکستان ←

اما در جمهوری اسلامی ایران، دانشگاه تهران (Tehran university) که به اختصار با  “UT” نشان داده می شود در صدر دانشگاه های کشور قرار گرفته است.  تاسیس آن به سال ۱۳۱۳ مقارن با آغاز آشنایی جدی ایرانیان با مغرب زمین به دستور رضا شاه پهلوی در شهر تهران  باز می گردد و این دانشگاه را به بستر اصلی ارتباط با تمدن مغرب زمین و علوم جدید تبدیل کرد.

یکی از بهترین دانشگاه های خاورمیانه بوده و این مؤسسه همچنین برترین مؤسسه تولید دانش در میان تمام کشورهای OIC است. این دانشگاه بر اساس رتبه بندی QS دانشگاه به دلایل فاکتور هایی که اعمال می شود در رتبه 378 جهان شناخته می شود. در حالی که در دسته بندی USNEWS در رتبه 353 جهانی و 58 در آسیا قرار دارد.

این دانشگاه بیش از 111 رشته در مقطع لیسانس، 177 برنامه کارشناسی ارشد و 156 رشته دکترا ارائه می دهد. برنامه ها. بسیاری از دپارتمان ها از دارالفنون که در سال 1851 تأسیس شد و دانشکده علوم سیاسی تهران در سال 1899 تأسیس شد، جذب دانشگاه تهران شدند. هم ‌اکنون دارای ۲۵ دانشکده، ۹ پردیس و ۱۱ مرکز پژوهشی است. از آغاز فعالیت‌های آموزشی دانشگاه تهران، تاکنون، همواره افراد شایسته و شخصیت‌های برجسته و چهره‌های صاحب‌نامی در آن به تدریس یا تحصیل پرداخته‌اند که در اینجا با صرف‌نظر از اسامی فعالان کنونی در عرصه‌های سیاست، اجتماع، علم و هنر، فقط به نام چند تن از درگذشتگان اشاره می‌شود.

استاد جلال‌الدین همایی، عبدالعظیم قریب، بدیع‌الزمان فروزانفر، پروفسور محمود حسابی، استاد علی اکبر دهخدا، دکتر محمد معین، مهندس مهدی بازرگان، شهید دکتر مصطفی چمران، دکتر یداله سحابی، شهید دکتر محمد مفتح، استاد شهید مرتضی مطهری، دکتر عبدالحسین زرین کوب، دکتر کریم ساعی، دکتر احمد حامی و….

در سال ۱۳۷۰ دانشکده‌های: پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی از دانشگاه تهران جداً شدند و دانشگاه علوم پزشکی تهران را تشکیل دادند. امروز دانشگاه تهران در میان موسسات و سازمان‌های وابسته به آموزش عالی کشور از هر حیث و از هر نظر از جایگاهی رفیع بهره‌مند است.

در واقع اگر متغیرهایی چون سابقه و قدمت، تدریس استادان بنام، تحصیل دانشجویان ممتاز، کثرت دانشجویان، پیوند و تعامل با دستگاه‌های اجرایی و موسسات و شرکت‌های صنعتی، اداری، اجرایی و…، کتابخانه‌ها و آزمایشگاه‌های غنی و مجهز، تعدد رشته‌ها و دانشکده‌ها و موسسات پیوسته و وابسته، را از معیارهای تعیین اعتبار و اهمیت یک دانشگاه برشماریم، بی گمان دانشگاه تهران را باید معتبرترین و مهم‌ترین دانشگاه‌های کشور دانست و از همین رو از این دانشگاه با تعبیر ((دانشگاه مادر))و ((نماد آموزش عالی)) یاد می شود.

به منظور بررسی نقاط قوت و پایش وضعیت این دو دانشگاه در کشور های همسایه، مناسب است تا به گواه اطلاعات منتشره، تحلیل آماری بر این دو دانشگاه صورت پذیرد تا نقاط برتری هر یک و فرصت های همکاری در این دو مشخص تر مورد بحث قرار گیرد.

شکل 1:  مقایسه رشد جایگاه دانشگاه های قائد اعظم و تهران بر اساس فاکتور های QS در تارنمای[1] آن.

بر اساس آنچکه در شکل (1) مشاهده می شود، دانشگاه تهران در خلال سال های 2011 تا 2015 میلادی و بار دیگر از 2017 تا 2019 دچار نزول در جایگاه خود شده است و مجدد از سال 2019 روند رو به رشد خود را طی کرده است. این در حالی است که دانشگاه قائد اعظم بر اساس رویکردی که دارد از سال 2017 تا کنون همواره در صدد بهبود جایگاه خود بوده و روندی قابل پیش بینی را طی می کند.

شکل 2: بررسی آمار منتشره در دانشگاه های قائد اعظم پاکستان و دانشگاه تهران.

داده های ارایه شده از این دانشگاه ها در جدول شکل (1) مشخص شده است با توجه به داده های منتشر شده، در بسیاری از موارد دانشگاه تهران در اولویت بالاتری قرار دارد که دلایل متعددی منجمله سابقه بیشتر، سابفه همکاری های بین المللی بیشتر را اشاره کرد. به لحاظ تعداد ارجاع انجام شده در مقالات منتشر شده که در زیر 1% برتر جهانی [2]قرار دارند، دانشگاه تهران دست پیش دارد و رتبه 392 را دارد این در حالی است که در زیر 10% جهانی شرایط بهتر بوده و در رتبه 277 قرار دارد.

از سوی دیگر دانشگاه قائد اعظم در هر دو حالت به ترتیب در 473 و 476 جهانی قرار دارد و این با توجه به شرایط انتشار عمومی اطلاعات علمی در جهان، دانشگاه تهران در اینده ای نزدیک رتبه بهتری در زیر 1% جهانی کسب خواهد کرد و دانشگاه قائد اعظم با همکاری های علمی می تواند در این زمینه بهره مند شده و رتبه خود در هر دو حالت را با فعالیت های مشترک علمی بهبود بخشد و این در حالی است که امکان فعالیت های بین المللی برای مراکز علمی پاکستان بسیار قابل دسترس تر است.

در صورتی که بخواهیم با جزئیات بیشتری این دو دانشگاه را در مقیاس رشته های دانشگاه مورد مطالعه قرار دهیم داده های شکل (2) جالب توجه خواهد بود. در این جدول رشته های دانشگاهی مشترک در این دو دانشگاه مورد مطالعه قرار گرفته است. شایان ذکر است که تعدد رشته های دانشگاهی در دانشگاه تهران بیشتر است و تنها رشته ای در قائد اعظم بود و در دانشگاه تهران دایر نیست رشته فارماکولوژی و تاکسوکولوژی است.

شکل 3: بررسی آمار رتبه جهانی رشته های مختلف در دانشگاه های قائد اعظم پاکستان و دانشگاه تهران.

با داده های ارایه شده در شکل (3) استنباط می شود که وضعیت پژوهش و تولید علم در رشته های فیزیک، شیمی فیزیک و فارماکولوژی و تاکسوکولوژی در دانشگاه قائد اعظم شرایط بهتری داشته و در سایر موارد دانشگاه تهران توانسته پژوهشگران را ترغیب به شتاب در تولید علم و فعالیت های پژوهشی نماید. البته این تفاوت در رشته هایی همچون علوم کامپیوتر، مهندسی، محیط زیست و اکولوژی و همچنین مهندسی علم مواد به شکل فاحش تری مشاهده می شود.

 امیدواریم در مقالات آتی با مقایسه شرایط علمی دو کشور همسایه ایران و پاکستان بتوانیم تصویری روشن تر از امکانات هر دو کشور به منظور مشارکت در بهره مندی از فرصت های بی نظیر در مقیاس منطقه ای و جهانی ارایه نمایم.