هند و پاکستان: در آستانه یک رقابت تسلیحاتی خطرناک

رقابت تسلیحات هسته ای در میان قدرت های بزرگ ، موجب افزایش سرعت مسابقه تسلیحاتی بین هند و پاکستان شده است. هر دو کشور  پیشرفت هایی در زمینه توسعه ،آزمایش و بهره برداری از موشکهای بالستیک کروز کوتاه برد و بلند برد داشته اند. هردو کشور قادر به استقرار و بهره برداری از موشکهای دارای کلاهک هسته ای  در هر چهار بعد زمین ، دریا ، هوا و سطوح زیر آب دریا هستند.

با وجود مجموعه ها و دسته های مختلف موشک ها و کلاهک های هسته ای ، این سوال بوجود می آید که آیا پاکستان استراتژی موثر برای مقابله با چالش ناشی از برنامه موشک های فراصوت و دفاع موشکی هند دارد. علاوه بر این ، اسلام آباد چگونه به محدودیت های سیستم کنترل تسلیحات بین المللی که به سرعت مهلت عمل به تعهدات آن بپایان میرسد، پاسخ می دهد ؟

موشک های مافوق صوت برای کشورهایی که به دنبال توانایی ضد حمله و قابلیت کاهش امکانات دشمن هستند،بسیارجذاب هستند. یک موشک مافوق صوت پنج برابر سریعتر از سرعت صدا حرکت می کند و سرعت ۱.۰۶ کیلومتر در ثانیه را تولید می کند. هند به دنبال موشک های مافوق صوت است—موشک کروز مافوق صوت و پرتابه پر سرعت-برای به دست آوردن توانایی ضد حمله علیه پاکستان بوده است.

قوای نظامی و استراتژیک هند متقاعد شده است که سیستم های دفاع موشکی بالستیک (BMD) به طور موثر حملات موشکی پاکستان را خنثی می کنند. عجیب است که آنها نتوانسته اند درک کنند که عملکرد BMD در برابر رقبای جغرافیایی مسلح به سلاح هسته ای-پاکستان و چین—چالش برانگیز باشد و ممکن است باعث بروز اختلاف گردد. با این حال ، هند از توسعه سیستم های BMD حمایت می کند.

مقامات اجرایی موشکی هند مدعی شدند که  چند آزمایش سیستم های دفاع موشکی خود را با موفقیت انجام داده اند. با این حال ، تحلیلگران استراتژیک، اعتبار BMD هند را به دلیل اطلاعات جغرافیایی ضعیف و عدم وجود رهگیرهای موشک با سرعت بالا ،مورد سوال قرار داده ند. با این وجود ، انتظار می رود که هند بتواند این نقص ها را به دلیل انتقال سخاوتمندانه فن آوری های نظامی پیچیده توسط ایالات متحده حل کند. برای مثال ، آمریکایی ها موافقت کردند که به هند در فن آوری های نوظهور کمک کنند.

تحت ابتکار ایالات متحده و هند در زمینه فناوری های پایه و در حال ظهور (ICET) ، واشنگتن به هند در هوش مصنوعی (Ai) ، فناوری های کوانتومی ،۵G/6G ، بیوتکنولوژی ، نیمه هادی ها وعلوم فضا کمک می کند. این تکنولوژی ها به طور قابل توجهی در مدرن سازی سیستم های موشکی هند تاثیرگذاراست.

اقدامات ژئوپلیتیک آمریکایی ها و روس ها که سایت های آزمایشی خود را برای آزمایش نسل جدید سلاح های هسته ای خود بازسازی می کنند ، هشداری برای گسترش روزافزون سلاح های هسته ای است. خروج ایالات متحده از معاهده ضد موشک بالستیک ۱۹۷۲ در ژوئن ۲۰۰۲ ، معاهده نیروهای هسته ای میان برد ۱۹۸۷ (INF) در سال ۲۰۱۹ ، JACPOA در سال ۲۰۱۸ و تعلیق معاهده New Start Treaty  توسط فدراسیون روسیه در سال ۲۰۲۲ و تصویب مجدد معاهده ممنوعیت جامع آزمایش هسته ای مسکو نشان می دهد که فروپاشی دوران کنترل تسلیحات هسته ای در سه ماهه دوم قرن بیستم به پایان رسیده است.

کارشناسان استراتژیک آمریکایی به این نتیجه رسیدند که پنتاگون به توانایی هسته ای برای جلوگیری از تهدیدات دوگانه چین و روسیه به طور همزمان نیاز دارد و به دولت بایدن توصیه کردند که نیروهای هسته ای را گسترش دهد. بنابراین ، زرادخانه هسته ای خود را مدرن و بروزرسانی کردند به عنوان مثال ، بمب های گرانشی هسته ای جدید ، به نام B61-13 و B61-12 ، توسعه یافته و به مجموعه ذخیره هسته ای اضافه شدند.

نوسازی زرادخانه هسته ای آمریکا، روسیه و چین را مجبور می کند تا در دانش هسته ای خود تجدید نظر کنند و قابلیتهای جنگ هسته ای خود را ارتقا دهند. این تحولات می تواند رقابت تسلیحاتی هسته ای و موشکی بین هند و پاکستان را تشدید کند.

آنتونیو گوترش ، دبیر کل سازمان ملل متحد در ۵ اوت ۲۰۲۳ هشدار داد: “طبل های جنگ هسته ای دوباره به صدا در می آیند؛ بی اعتمادی و تفرقه در حال افزایش است. در ۳۰ اکتبر ۲۰۲۳ ، وزیر دفاع روسیه ، سرگئی شویگو ، در یک انجمن دفاعی در پکن اظهار داشت که ایالات متحده تنش های جهانی را تشدید می کند و تهدید به درگیری نظامی بین قدرت های هسته ای را شدت میبخشد. وزیر فرهنگ اسرائیل، امیچای الیاهو استفاده از سلاح های اتمی علیه غزه را برای مجازات حماس در ۵ نوامبر ۲۰۲۳ توصیه کرد.

نکته قابل توجه این است که این اظهارات برای نخستین بار توسط یک مقام اسرائیلی بلند پایه اعلام شده است که اسرائیل دارای سلاح های هسته ای است ، که این موضوع نگرانی در مورد انتشار سلاح های هسته ای در خاورمیانه و شمال آفریقا را افزایش می دهد.

خبر خوش برای عدم گسترش سلاح های هسته ای این است که در ۱۲ نوامبر ، پکن و واشنگتن پیش از نشست بین رئیس جمهور ایالات متحده جو بایدن و رئیس جمهور چین شی جین پینگ در سان فرانسیسکوی ایالات متحده ، در مورد کنترل سلاح های هسته ای مذاکره کردند. گزارشها نشان میدهند که این مذاکرات به طور گسترده به مسائل کنترل تسلیحات و عدم گسترش آنها پرداخته است.

مدرن سازی سلاح های هسته ای واشنگتن و مسکو تاثیری دومینو وار بر تمام کشورهای دارای سلاح هسته ای دارد. به نظر می رسد هند به دلیل انتقال سخاوتمندانه فناوری ها و تجهیزات موشکی متحدانش ، به ویژه ایالات متحده ، اسرائیل و روسیه ، در موقعیت بهتری قرار دارد. علیرغم کمک های تکنولوژیکی خارجی ، موشک فوق صوتی هند که از سرسا ، هریانا پرتاب شد ، در ۹ مارس ۲۰۲۳ به میان چانو ، منطقه خانوال ، پنجاب ، پاکستان سقوط کرد.

هند رسما اذعان کرد که به دلیل “نقص فنی” به طور تصادفی موشک به پاکستان شلیک کرده است.”این موضوع نگرانی های جدی را در مورد نقص های فنی و رویه های عملیاتی ایمنی برنامه های موشکی هند افزایش داده است.

وزارت امور خارجه پاکستان با ابراز نگرانی از این حادثه ، آن را نقض بی دلیل فضای هوایی خود خواند که می توانست پروازهای مسافری و جان غیرنظامیان را به خطر بیندازد. چه عمدی باشد یا اشتباه ، برای امنیت منطقه ای بسیار نگران کننده بود. اگرچه این بحران به دلیل رفتار مسئولانه و متین اسلام آباد خنثی شد ، اما این موضوعگیری باعث توقف پیشرفت موشک ها در منطقه نشده است.

در ۱۸ اکتبر ۲۰۲۳ ، پاکستان برای دومین بار یک موشک بالستیک متوسط برد زمین به زمین با نام -ابابیل-را آزمایش کرد تا طراحی ، پارامترهای فنی و ارزیابی عملکرد زیر سیستم های مختلف خود را بروزرسانی کند. این یک نقطه عطف مهندسی مهم برای ترابری سه گانه هسته ای پاکستان بود زیرا از چندین حامل ورود مجدد مستقل (MIRV) برای حمل چندین کلاهک هسته ای استفاده کرد. این آزمایش نشان داد که اسلام آباد توانایی بهبود یافته ای برای نفوذ به سد دفاع موشکی هند را داراست.

حرکت روبه جلو و دلگرم کننده ای در ۲ نوامبر ۲۰۲۳ اتفاق افتاد و آن این بود که کمیته اول مجمع عمومی با ۱۹۳ کشور (خلع سلاح و امنیت بین المللی) چهار قطعنامه سالانه مربوط به خلع سلاح  که پاکستان برای تقویت صلح و امنیت منطقه ای و بین المللی پیشنهاد داده بود را تصویب کرد. البته قطعنامه های مربوط به خلع سلاح منطقه ای و کنترل تسلیحات متعارف نتایج عملی کمی دارند. برای مثال ، هند علیه کنترل تسلیحات معمولی رای داد چون نیروهای مسلح خود را با سلاح های وارداتی پیشرفته  مجهز می کند.

با این حال ، اقدامات اعتماد سازی (CBM) در زمینه منطقه ای و زیر منطقه ای ، منطقی بنظر میرسد. کشورهای مسلح به سلاح هسته ای ، از جمله هند و پاکستان ، می توانند از CBM برای جلوگیری از استفاده تصادفی ، ناخواسته و غیر مجاز از سلاح های هسته ای بهره مند شوند.

با نزدیک شدن انتخابات عمومی در هند و پاکستان ، هر دو طرف موجودی خود را از سیستم های موشکی کوتاه مدت تا بلند مدت به طور قابل توجهی ، افزایش می دهند. این گسترش می تواند معضلات امنیتی پیچیده را تشدید کند ، به ویژه از نظر نابرابری های کنونی در حوزه موشکی و خطرات مرتبط با کاهش آستانه هسته ای شدن تسلیحات. علاوه بر این ، سخنان جنگ طلبانه حزب بهجت علیه پاکستان برای جلب حمایت هندوتوا و حمایت های افراطی گرایان در انتخابات آوریل تا مه ۲۰۲۴ ، احتمال تکرار CBM ها و همچنین نگرانی ها در مورد نسخه ی مشابه درگیری نظامی خطرناک فوریه ۲۰۱۹ بین هند و پاکستان را بیشتر از پیش افزایش میدهد.

در پایان ، هند و پاکستان در آستانه یک مسابقه موشکی در محیط ژئواستراتژیک جهانی که در حال تحول است، قرار دارند. بنابراین ، پاکستان نیاز به بررسی دقیق توانایی های حمله ای و دفاعی هند ،با در نظر گرفتن قابلیتهای فعلی هند  و آنچه  انتظار می رود به زودی برای تقویت سددفاعی خود به میدان بیاورد را دارد.

دکتر ظفر نواز جاسپال تحلیلگر و استاد دانشکده سیاست و روابط بین الملل دانشگاه قائد اعظم در اسلام آباد است.

پی نوشت اندیشکده اقبال:

مسابقه موشکی بین هند و پاکستان یک مساله نگران کننده از لحاظ امنیتی در جنوب آسیا محسوب میشود. هر دو کشور در حال توسعه و افزایش قابلیت های موشکی خود اعم از سیستم های برد کوتاه تا برد بلند هستند که  پیچیدگی امنیتی منطقه را بالا میبرد و خطر محاسبات نادرست یا درگیری های ناخواسته را افزایش می دهد.

این رقابت تسلیحاتی چالش های امنیتی موجود را تشدید می کند و به تنش های قدیمی و کلی بین دو کشور دامن میزند. عواملی مانند تنش های ژئوپلیتیکی ، اختلافات تاریخی و تلاش برای مزیت استراتژیک بر این رقابت تاثیر گذار است. رقع این معضل از طریق اسافاده از ابزارهای دیپلماتیک واعتماد سازی برای تقویت ثبات در منطقه و جلوگیری از تشدید بیشتر این رقابت تسلیحاتی بسیار مهم است.

برای حل تنش حاصل ازاین مسابقه موشکی و افزایش ثبات بین هند و پاکستان ، چندین گام می تواند در نظر گرفته شود:

۱-گفتگوی دیپلماتیک: تشویق به گفتگوی دیپلماتیک پایدار و معنی دار بین هند و پاکستان . مذاکرات مستقیم می تواند به حل مسائل اساسی و قدیمی بین دو کشور، ایجاد اعتماد و ایجاد یک محیط مناسب برای حل منازعات کمک کند.

۲- اقدامات اعتماد سازی : در نظر گرفتن تدابیری برای کاهش تنش ها و ایجاد اعتماد بین هند و پاکستان که می تواند شامل اقدامات مربوط به کاهش خطر هسته ای ، شفافیت نظامی و کانال های ارتباطی برای جلوگیری از سوء تفاهم باشد.

۳-میانجیگری بین المللی: بررسی امکان میانجیگری بین المللی ، شامل اشخاص ثالث یا سازمان های بی طرف ، برای تسهیل بحث و ارائه دیدگاه های مفید.

۴- توافقنامه های کنترل تسلیحات: تشویق توافقنامه های دوجانبه یا چندجانبه در مورد کنترل تسلیحات برای محدود کردن توسعه و استقرار برخی از سیستم های موشکی. چنین توافقاتی می تواند به ثبات استراتژیک کمک کند.

۵-همکاری منطقه ای: تقویت همکاری منطقه ای که چالش های مشترک را برطرف می کند و ثبات اقتصادی و سیاسی را ترویج می دهد. یک محیط منطقه ای پایدار می تواند انگیزه مسابقه تسلیحاتی را کاهش دهد.

۶-تعامل با سازمان های بین المللی: همکاری با سازمان های بین المللی مانند سازمان ملل متحد و سایر نهادهای مربوطه برای تسهیل حل منازعات ، حفظ صلح و ثبات منطقه ای.

۷-ارتباطات مردم با مردم: ترویج روابط مردم دو کشور و تبادلات فرهنگی برای ایجاد درک و حسن نیت در میان جمعیت هر دو کشور.

مهم است که بدانیم که راه حل های پایدار نیاز به یک رویکرد جامع  و چند جانبه دارند که نه تنها نگرانی های امنیتی را رفع کنند  بلکه عوامل سیاسی ، اقتصادی و تاریخی را نیز که به تنش های منطقه دامن میزنند را هم برطرف می کند.